Γράφει ο κ. Κώστας Βενέτης, γεωπόνος, από το τεχνικό τμήμα της Καρβελάς ΑΒΕΕ
Η γεωργική παραγωγή έχει απόλυτη ανάγκη τα σκευάσματα χαλκού για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που δημιουργούνται στη σύγχρονη φυτοπροστασία.
Η σημασία του χαλκού για τη γεωργία είναι αποδεδειγμένη στην πράξη τα τελευταία 150 χρόνια. Ο χαλκός είναι ίσως αναντικατάστατος, σχεδόν σε όλες τις καλλιέργειες, παρά τη συνεχή ανάπτυξη νέων και καινοτόμων μορίων και τεχνικών φυτοπροστασίας. Παράλληλα έχει πλήρως κατανοηθεί ο ρόλος που διαδραματίζει ως βασικό ιχνοστοιχείο στη φυσιολογία των φυτών.
Αν και οι κρυπτογαμικές ιδιότητες του χαλκού είχαν καταδειχθεί αρκετά νωρίς (Schultess, 1761) η χρήση του ως φυτοπροστατευτικού προϊόντος έγινε έναν και πλέον αιώνα αργότερα (Millardet, 1885). Από τότε μέχρι σήμερα τα χαλκούχα σκευάσματα κυκλοφορούν σε πολλές μορφές, που διαφοροποιούνται κατά τη χρήση και την αποτελεσματικότητα.
Τρόπος δράσης
Ο χαλκός, ως μυκητοκτόνο, λειτουργεί σε πολλά στάδια της βιολογίας των μικροοργανισμών, και έτσι ο κίνδυνος εμφάνισης ανθεκτικότητας είναι πρακτικά μηδενικός. Ο χαλκός, μετά τη διάλυσή του, απελευθερώνει ιόντα χαλκού (Cu++) τα οποία δρουν μυκοτοξικά και μπλοκάρουν τα κύτταρα των παθογόνων. Οι σημαντικότερες φυσιολογικές λειτουργίες που επηρεάζονται είναι η αναπνοή, η πρωτεϊνοσύνθεση, η λειτουργία των κυτταρικών μεμβρανών και των μιτοχονδρίων, καθώς και το σύστημα μεταφοράς και αποθήκευσης θρεπτικών στοιχείων.
Ως λιπαντικό ιχνοστοιχείο των φυτών, ο χαλκός εμπλέκεται στο ενζυμικό σύστημα της αναπνοής και της φωτοσύνθεσης, και ο ρόλος του είναι καταλυτικός στο μεταβολισμό των φυτών. Παίζει σημαντικό ρόλο στη λειτουργία των κυτταρικών μεμβρανών και προάγει την ανθεκτικότητα σε βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες.
Τέλος, θα πρέπει να τονιστεί και η συμμετοχή του χαλκού στην παραγωγή σακχάρων, αρωματικών και χρωστικών ουσιών και στην καλύτερη αποθηκευσιμότητα των παραγόμενων προϊόντων.
Είδη χαλκούχων
Με το πέρασμα των χρόνων, και παράλληλα με την ανάπτυξη της σύγχρονης φυτοπροστασίας, παρουσιάστηκαν νέα μόρια χαλκού με βελτιωμένες ιδιότητες για ασφαλέστερη εφαρμογή στα φυτά (μειωμένη φυτοτοξικότητα και αυξημένη αποτελεσματικότητα).
Τέτοια μόρια είναι ο θειικός χαλκός, ο βορδιγάλειος πολτός, ο οξυχλωριούχος χαλκός, το υδροξείδιο του χαλκού, το οξείδιο του χαλκού, το υποξείδιο του χαλκού, τα οργανικά άλατα χαλκού, οι οργανομεταλλικές ενώσεις του χαλκού κλπ.
Όπως είναι κατανοητό, κάθε μία από αυτές τις βασικές κατηγορίες, αν και έχει ως βασικό συστατικό το χαλκό, έχει σαφέστατα διαφορετικό τρόπο χρήσης, ο οποίος σχετίζεται με τη συγκέντρωση του χαλκού αλλά κυρίως με τη σταθερά ιονισμού του μορίου (για να δράσει ο χαλκός, είτε φυτοπροστατευτικά είτε λιπαντικά, πρέπει πρώτα να ιονιστεί).
Για το λόγο αυτό, η επιλογή και ο τρόπος χρήσης (δόση – χρόνος εφαρμογής – επαναλήψεις) της κατάλληλης μορφής χαλκού, θα πρέπει να γίνεται τοπικά και συνυπολογίζοντας όλες τις αγρονομικές παραμέτρους.
Ως γενικό κανόνα, ενδεικτικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε για την καλλιέργεια της ελιάς τη χρήση βορδιγαλείου πολτού κατά την υγρή περίοδο (φθινόπωρο – χειμώνα), υδροξειδίου του χαλκού την άνοιξη και οξυχλωριούχου χαλκού το καλοκαίρι.
Μορφές χαλκούχων υλικών
Η βιομηχανική παραγωγή χαλκούχων προϊόντων έχει κατά καιρούς παρουσιάσει διάφορες μορφές σκευασμάτων για να μπορέσει να αυξήσει την αποτελεσματικότητα και να μειώσει την φυτοτοξικότητα του χαλκού.
Οι βασικές μορφές είναι βρέξιμη σκόνη (WP), βρέξιμοι κόκκοι (WG) και συμπυκνωμένο εναιώρημα (SC). Οι διαφοροποιήσεις μεταξύ τους αφορούν την απλοποίηση κατά τη χρήση (απουσία σκόνης), την καλύτερη κατανομή του υλικού στα ψεκαστικά μέσα και τις ψεκαζόμενες επιφάνειες και, κυρίως, την καλύτερη κοκκοποίηση του υλικού.
Το τελευταίο είναι και το σημαντικότερο για την πρακτική αξιολόγηση των μορφών, γιατί ο ιονισμός του χαλκού (Cu++) απαιτεί όσο το δυνατόν μικρότερα μεγέθη κατά την κοκκοποίηση των σκευασμάτων. Έτσι γίνεται αντιληπτό ως γενικός κανόνας επιλογής ότι όσο λεπτότερος είναι ο κόκκος του σκευάσματος, τόσο μεγαλύτερη είναι η επιφάνεια αντίδρασης, και κατά συνέπεια τόσο ευκολότερος ο ιονισμός του χαλκού.
Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας επιλογής που επίσης επηρεάζει τον ιονισμό είναι η καθαρότητα της πρώτης ύλης από την οποία προέρχεται ο χαλκός. Θα πρέπει να επιλέγονται πάντα οι καλύτερες πηγές προέλευσης πρώτης ύλης και όχι προϊόντα ανακύκλωσης.
Τρόποι εφαρμογής
Οι τρόποι εφαρμογής του χαλκού στη γεωργία είναι με ψεκασμούς φυλλώματος ή με εφαρμογή στο έδαφος. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί καινοτόμες χαλκούχες ενώσεις οι οποίες εφαρμόζονται με έγχυση στους κορμούς και στους βραχίονες των φυτών. Η επιλογή του κατάλληλου τρόπου εφαρμογής έχει να κάνει με το παθογόνο, την καλλιέργεια, την εποχή και το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.
Στο σχετικό πίνακα παραθέτονται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της χρήσης του χαλκού στη γεωργία.
Χαλκός και ρύπανση
Σχετικά με τη ρύπανση του περιβάλλοντος, ήδη η ΕΕ έχει εκκινήσει διαδικασίες για τον περιορισμό των ποσοτήτων χαλκού που χρησιμοποιούνται στη γεωργία, και αναμένεται το 2025 να γίνει επαναξιολόγηση. Η βιομηχανία χαλκούχων σκευασμάτων είναι ήδη έτοιμη να απαντήσει στη μείωση των ποσοτήτων χαλκού στη γεωργία, παρέχοντας στους γεωργούς πολύ αξιόπιστα σκευάσματα με απόλυτη καθαρότητα πρώτης ύλης και υψηλή ικανότητα ιονισμού.
Φυτοφάρμακο η λίπασμα;
Ο χαλκός παίζει ταυτόχρονα δύο ρόλους στη γεωργία, αυτόν της φυτοπροστασίας, ως βασικό, ανόργανο, προληπτικό και μυκητοκτόνο επαφής που δεν προκαλεί εθισμό, και αυτόν της λίπανσης, ως ιχνοστοιχείο που εμπλέκεται σε κύριους μεταβολικούς μηχανισμούς των φυτών.
Είναι επίσης κοινό μυστικό ότι τα βασικά χαλκούχα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στη γεωργική πράξη, εάν καταφέρουν να εισέλθουν στις εσωτερικές κυτταρικές δομές, είναι φυτοτοξικά· άρα πρακτικά δεν αποτελούν λιπαντικά στοιχεία για τα φυτά, παρά το γεγονός ότι έχουν μεγάλες περιεκτικότητες σε μέταλλο.
Κατ’ αναλογία, ένα χαλκούχο σκεύασμα λίπανσης δεν μπορεί να θεωρηθεί φυτοπροστατευτικό προϊόν, γιατί οι περιεκτικότητες σε μέταλλο είναι αρκετά χαμηλές, δεν λειτουργούν στις εξωτερικές στοιβάδες των φυτικών ιστών και μεταβολίζονται εξαιρετικά γρήγορα.
Η γεωργική παραγωγή έχει απόλυτη ανάγκη τα σκευάσματα χαλκού για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που δημιουργούνται στη σύγχρονη φυτοπροστασία. Τα όποια μειονεκτήματα παρουσιάζει η χρήση τους, μπορούν με τις νέες τεχνολογίες παραγωγής εύκολα να υπερνικηθούν.
Η χρήση τους θα πρέπει να γίνεται με σύνεση και η επιλογή των σκευασμάτων θα πρέπει να συνυπολογίζει όλες τις αγρονομικές παραμέτρους. Το δίλημμα «φυτοπροστασία ή λίπανση» θα πρέπει να επιλύεται μετά την πλήρη κατανόηση των αναγκών της καλλιέργειας, και πάντα υπό την καθοδήγηση σωστά καταρτισμένου γεωτεχνικού.
