Η αξιοποίηση υπολειμμάτων βιομάζας αυξάνεται σε όλη την Ευρώπη, ενώ προοπτικές υπάρχουν και για τη χώρα μας. Για το θέμα της βιομάζας μιλήσαμε με τον κ. Νίκο Δαμάτη, γενικό γραμματέα Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Ανάπτυξης Βιομάζας, ο οποίος μας είπε πώς μπορούν να αξιοποιηθούν για παραγωγή ενέργειας τα υπολείμματα των γεωργικών ή κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων.
Συνέντευξη στην Κατερίνα Λαδοπούλου
Agro.tec: Αξιοποιούνται τα υπολείμματα της αγροτικής καλλιέργειας στη χώρα μας τόσο όσο θα ήταν δυνατό;
– Υπάρχουν διάφορες δραστηριότητες αξιοποίησης υπολειμμάτων βιομάζας, όπως είναι:
- Η παραγωγή ηλεκτρικής και θερμικής βιοενέργειας μέσω της καύσης ή αεριοποίησης στερεής βιομάζας, κυρίως από άχυρο και ξυλώδη υπολείμματα δενδροκαλλιεργειών.
- Η χρήση ως υποστρωμάτων στην αναερόβια πέψη ή χώνευση –μια σειρά από διεργασίες με τις οποίες κάποιοι μικροοργανισμοί αποσυνθέτουν βιοδιασπάσιμα υλικά απουσία οξυγόνου– για παραγωγή βιοαερίου.
- Η χρήση στην παραγωγή βιοκαυσίμων μεταφορών.
- Η παραγωγή κομποστοποιημένων υλικών για τη γεωργία.
- Η χρήση ως ζωοτροφών.
Ωστόσο, η αξιοποίηση αυτή δεν είναι ακόμα ευρέως διαδεδομένη ή βιώσιμη σε μέση και μεγαλύτερη κλίμακα.
Agro.tec: Σε τι υστερούμε σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες;
– Σε άλλες μεσογειακές χώρες, όπως είναι η Ισπανία, η Ιταλία και η Γαλλία, η αξιοποίηση των υπολειμμάτων βιομάζας εκτείνεται σε περισσότερους τομείς και επιτυγχάνεται συστηματική παραγωγή ενέργειας και τυποποιημένων στερεών, αέριων και υγρών βιοκαυσίμων, παραγωγή κομποστοποιημένων υλικών και εδαφοβελτιωτικών και, πιο πρόσφατα, παραγωγή βιοπροϊόντων υποκατάστασης των αντίστοιχων προϊόντων πετροχημικής προέλευσης στην βιομηχανία.
Στην Ελλάδα, οι βασικοί λόγοι για την υστέρηση στην αξιοποίηση των υπολειμμάτων βιομάζας είναι οι εξής:
- Έλλειψη κατάλληλης υποδομής και τεχνογνωσίας για τη συγκρότηση μόνιμων αλυσίδων αξίας της βιομάζας.
- Έλλειψη ουσιαστικών οικονομικών και άλλων κινήτρων που να αποθαρρύνουν την καύση και την καταστροφή των υπολειμμάτων στον αγρό.
- Ανεπαρκή πολιτική υποστήριξη και ανυπαρξία συντονισμού μεταξύ των επιμέρους υπηρεσιών των Υπουργείων Περιβάλλοντος & Ενέργειας και Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων.
- Έλλειψη κουλτούρας συνεργατισμού μεταξύ των εμπλεκόμενων ατόμων και φορέων.
- Δυσκολία εκτίμησης της μακροπρόθεσμης επίπτωσης πρακτικών μη διαχείρισης των υπολειμμάτων και βιοαποβλήτων ευρύτερα για το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία.
Συχνά, όλοι θεωρούμε την αποφυγή της διαχείρισης ως επιλογή «μηδενικού κόστους». Όμως, στην πραγματικότητα και σε βάθος χρόνου, κάτι τέτοιο δεν ισχύει.
Agro.tec: Υπάρχουν στοιχεία για τη βιομάζα που παράγουμε στην Ελλάδα;
– Υπάρχουν διάφορα στοιχεία για τις ποσότητες υπολειμματικής και απόβλητης βιομάζας που παράγονται στην Ελλάδα από όλες τις αγροτικές καλλιέργειες, αλλά συχνά αυτά τα στοιχεία διαφέρουν, ανάλογα με την πηγή πληροφόρησης και τη μέθοδο μέτρησης.
Η εκτίμηση της ΕΛ.Ε.Α.ΒΙΟΜ. και των επιστημονικών φορέων με τους οποίους συνεργάζεται είναι ότι, σε επίπεδο υπολειμματικής βιομάζας των αροτραίων αγροτικών καλλιεργειών, οι αξιοποιήσιμες ποσότητες με τεχνικά μέσα ανέρχονται σε 1,5 εκατομμύρια τόνους ετησίως, ενώ οι αντίστοιχες ποσότητες για τις δενδροκαλλιέργειες σε 1,5 έως 2,5 εκατομμύρια τόνους αντίστοιχα. Οι ποσότητες αυτές, ως ενεργειακό περιεχόμενο καυσίμου, αντιστοιχούν περίπου σε 1 εκατομμύριο τόνους ισοδύναμου πετρελαίου.
Agro.tec: Έχετε μιλήσει για «πράσινα σημεία βιομάζας». Πώς θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αυτά;
– Η πρόταση για τα «πράσινα σημεία βιομάζας» –την οποία έχει διατυπώσει η ΕΛ.Ε.Α.ΒΙΟΜ. και έχει υποβάλει προς το Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας στο πλαίσιο της κατάρτισης του οδικού χάρτη για την κυκλική οικονομία, αλλά προϋποθέτει και την ουσιαστική συνεισφορά του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων– αποτελεί ένα καινοτόμο σχέδιο, που στοχεύει στην προώθηση της χρήσης βιομάζας για βιοενέργεια και για προϊόντα βιοοικονομίας στην Ελλάδα.
Αυτά τα πράσινα σημεία βιομάζας θα λειτουργούν ως κέντρα παραλαβής βιομάζας, όπου οι αγρότες και τα συνεργατικά σχήματα, η τοπική αυτοδιοίκηση και οι επιχειρήσεις θα μπορούν να παραδίδουν διάφορα υπολείμματα ξυλώδους και αγρωστώδους μορφής, όπως κλαδοδέματα, θρυμματισμένη ξυλεία, αχυροδέματα κλπ.
Τα υλικά αυτά θα υποβάλλονται σε κατεργασία, ξήρανση και μετατροπή σε καύσιμο ή θα διατίθενται απευθείας σε μονάδες παραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού, σε μονάδες παραγωγής πέλετ, σε μονάδες τηλεθέρμανσης, σε μονάδες παραγωγής biochar ή σε βιομηχανίες που επιθυμούν να μειώσουν τη χρήση ορυκτών καυσίμων.
Αυτά τα σημεία μπορούν να λειτουργήσουν σε διάφορα γεωγραφικά επίπεδα, είτε περιφερειακά είτε διαδημοτικά, καθώς η ιδέα είναι να κατανεμηθούν σε όλες τις Περιφέρειες της χώρας, αναλόγως του διαθέσιμου και απολήψιμου δυναμικού.
Agro.tec: Ποιο είναι το όφελος για τους αγρότες;
– Το βασικό όφελος για τους αγρότες –μεμονωμένα, αλλά και σε επίπεδο ομάδων παραγωγών και συνεργατικών σχημάτων– είναι διπλό: Όχι μόνο απαλλάσσονται από το κόστος συλλογής και καταστροφής της βιομάζας με την καύση στον αγρό και αποφεύγουν τον κίνδυνο προστίμων που συχνά επιφέρει αυτή η πρακτική, αλλά ταυτόχρονα μπορούν να λάβουν ένα μικρό έσοδο ως αποζημίωση κάλυψης του κόστους για τον επιτόπιο θρυμματισμό ή/και δεματοποίηση της υπολειμματικής βιομάζας και τη μεταφορά της μέχρι το πλησιέστερο πράσινο σημείο βιομάζας, εφόσον οι εργασίες αυτές πραγματοποιούνται από τους ίδιους.
Παράλληλα, με την παράδοση της υπολειμματικής βιομάζας, θα μπορούν να λαμβάνουν από τους διαχειριστές του πράσινων σημείων βιομάζας μία «βεβαίωση διάθεσης υπολειμμάτων καλλιέργειας», μέσω της οποίας θα είναι εφικτός ο υπολογισμός της ποσότητας εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που αποτρέπονται από την αποφυγή της καύσης των υπολειμμάτων στο χωράφι.
Agro.tec: Ποια είναι η αντιμετώπιση που είχατε στη συγκεκριμένη πρόταση;
– Η πρόταση των πράσινων σημείων βιομάζας έχει συναντήσει μέχρι σήμερα ιδιαίτερα θετική ανταπόκριση ως προς τις στοχεύσεις της από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, αλλά πρέπει να εξασφαλιστούν διάφορες παράμετροι για την ορθή λειτουργία της στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε περιφέρειας της χώρας μας.
Για το λόγο αυτό, η ΕΛ.Ε.Α.ΒΙΟΜ. επιδιώκει την ανάπτυξη και δοκιμή ενός πιλοτικού μοντέλου εφαρμογής, με την ενεργό συμμετοχή και συνεργασία τόσο των παραγωγών υπολειμματικής βιομάζας από τον πρωτογενή τομέα, όσο και των επιχειρήσεων από τους κλάδους της μεταποίησης και της ενεργειακής αξιοποίησης, ώστε να εξαχθούν πρακτικά και χρήσιμα συμπεράσματα προς την κατεύθυνση της εφαρμογής σε μεγαλύτερη κλίμακα.
Agro.tec: Τι είναι το biochar και πώς μπορεί να αξιοποιηθεί για την κλιματικά ουδέτερη γεωργία και κτηνοτροφία;
– Το biochar αποδίδεται στα ελληνικά ως «βιοεξανθράκωμα» ή «βιοάνθρακας» όταν η πρώτη ύλη προέρχεται από οποιαδήποτε μορφή βιομάζας, ή ως «βιοξυλάνθρακας» όταν η πρώτη ύλη προέρχεται συγκεκριμένα από ξυλώδη βιομάζα. Αποτελεί ένα πολύ σημαντικό υλικό που προκύπτει από τη θέρμανση οργανικών υλικών υπό συνθήκες απουσίας οξυγόνου, διαδικασία που ονομάζεται πυρόλυση.
Το αποτέλεσμα αυτής της θερμοχημικής διεργασίας είναι ένας σταθερός και ανθεκτικός στο χρόνο στερεός άνθρακας με υψηλό πορώδες και ικανότητα προσρόφησης, όπως έχουν δείξει πολλές επιστημονικές μελέτες στην Ελλάδα και διεθνώς, στις οποίες τονίζονται τα οφέλη της χρήσης του βιοεξανθρακώματος ως μια στρατηγική για τη διαχείριση των χαρακτηριστικών και των λειτουργιών του εδάφους.
Το biochar μπορεί να αποτελέσει επομένως ένα αποτελεσματικό εργαλείο στα προγράμματα της ανθρακοδεσμευτικής και κυκλικής γεωργίας και κτηνοτροφίας (carbon farming & circular agriculture) που εφαρμόζονται στα οικολογικά σχήματα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, προσφέροντας βιώσιμες λύσεις για την αύξηση της παραγωγικότητας και τη βελτίωση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας.
Τα βασικότερα οφέλη του biochar είναι τα εξής:
- Βελτίωση της δομής του εδάφους: Το biochar μπορεί να βελτιώσει τη δομή του εδάφους, βοηθώντας στην αερίωση και στην υδατοδιατήρηση.
- Αύξηση της ικανότητας συγκράτησης νερού: Το biochar μπορεί να αυξήσει την ικανότητα του εδάφους να συγκρατεί νερό και θρεπτικά στοιχεία, βοηθώντας έτσι στην ανθεκτικότητα των φυτών σε περιόδους ξηρασίας, οι οποίες γίνονται ολοένα και μεγαλύτερης διάρκειας λόγω της κλιματικής κρίσης.
- Μείωση της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου: Η προσθήκη biochar στο έδαφος μπορεί να βοηθήσει στην αποθήκευση άνθρακα και στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
- Βελτίωση της φυτικής παραγωγής: Το biochar μπορεί να βελτιώσει την υγεία των φυτών και να αυξήσει τη φυτική παραγωγή μέσω της βελτίωσης της διαθεσιμότητας των θρεπτικών στοιχείων.
- Βελτίωση της υγείας και ευεξίας του ζωικού κεφαλαίου: Το biochar μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για συμπλήρωμα ζωοτροφής, συγκράτηση των τοξινών στα ζώα και απορρόφηση δυσάρεστων οσμών στις κτηνοτροφικές και πτηνοτροφικές εγκαταστάσεις.
- Μείωση της ανάγκης για χημικά λιπάσματα: Η χρήση biochar μπορεί να μειώσει την ανάγκη για χρήση χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, βοηθώντας στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας.
- Αποτελεσματική δέσμευση άνθρακα: Η χρήση biochar σε εφαρμογές γεωργίας και κτηνοτροφίας δεσμεύει σταθερά άνθρακα με διαρκή τρόπο.
Agro.tec: Τι είναι τα carbon credits και πώς μπορούν να λειτουργήσουν για τον αγροκτηνοτροφικό τομέα;
– Οι «πιστώσεις άνθρακα», γνωστές ως carbon credits, είναι μονάδες μέτρησης που αντιπροσωπεύουν τη μείωση ή την αποφυγή εκπομπής ενός τόνου διοξειδίου του άνθρακα (CO2) ή ισοδύναμης ποσότητας αερίων του θερμοκηπίου.
Η βασική λογική στην οποία βασίζονται οι πιστώσεις άνθρακα είναι να προωθήσουν τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, προσφέροντας οικονομικά κίνητρα σε επιχειρήσεις, φορείς και άλλους οργανισμούς για τη μείωση των εκπομπών τους.
Στη γεωργία και την κτηνοτροφία οι πιστώσεις άνθρακα μπορούν να λειτουργήσουν ενδεικτικά στους εξής τομείς:
- Διαχείριση χρήσης γης: Οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν πρακτικές που μειώνουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τις γεωργικές δραστηριότητες, όπως είναι η χρήση αποδοτικών λιπασμάτων και η μείωση της χρήσης ενέργειας στις γεωργικές διαδικασίες. Η υιοθέτηση αυτών των πρακτικών μπορεί να δημιουργήσει πιστώσεις άνθρακα για τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους.
- Δασώσεις και αναδασώσεις: Η φύτευση δέντρων, καθώς και η ανάπτυξη δασικών εκτάσεων, μπορεί να απορροφήσει το CO2 από την ατμόσφαιρα, δημιουργώντας πιστώσεις άνθρακα μέσω της βιώσιμης δασικής διαχείρισης, γεγονός που μπορεί να προωθήσει τη δασική ανάπτυξη και τη διατήρηση των δασών.
- Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: Η χρήση βιομάζας ή ανανεώσιμων ενεργειακών πηγών στη γεωργία και στην κτηνοτροφία μπορεί επίσης να μειώσει τις εκπομπές CO2 και να δημιουργήσει πιστώσεις άνθρακα.
Συνολικά, οι πιστώσεις άνθρακα μπορούν να προωθήσουν την οικολογική γεωργία και κτηνοτροφία, προσφέροντας κίνητρα για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και για τη βελτίωση της βιωσιμότητας του αγροτικού τομέα.
Agro.tec: Υπάρχει τεχνολογία που να βοηθά τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους στην καλύτερη διαχείριση των υπολειμμάτων των εργασιών τους αναφορικά με τη βιομάζα;
– Σίγουρα, υπάρχουν πολλές τεχνολογίες. Κάποιες από αυτές αφορούν τον τεμαχισμό, το θρυμματισμό, τη δεματοποίηση και τη συμπίεση / συμπύκνωση των υλικών, ώστε να τα καταστήσουν ευκολότερα διαχειρίσιμα κατά τη μεταφορά, στοιβασία και μετέπειτα κατεργασία τους. Σήμερα υπάρχουν συστήματα που παρέχουν τη δυνατότητα να παράγουν απευθείας ή κοντά στο χωράφι τυποποιημένα στερεά καύσιμα από αγροβιομάζα, μέσω κινητών μονάδων θρυμματισμού, άλεσης, πελετοποίησης και μπρικετοποίησης, όταν η υγρασία του υλικού το επιτρέπει.
Παράλληλα, και για τα οργανικά και λοιπά κτηνοτροφικά βιοαπόβλητα υπάρχουν τεχνολογίες κομποστοποίησης και υδρόλυσης, οι οποίες μπορούν να τα μετατρέψουν σε χρήσιμα βιολιπάσματα και εδαφοβελτιωτικά, αλλά και σε κατάλληλα αρχικά υποστρώματα για μονάδες αναερόβιας χώνευσης για την παραγωγή βιοαερίου.
Η πρόκληση, βέβαια, είναι ότι οι επενδύσεις στις παραπάνω τεχνολογίες είναι δαπανηρές, και γι’ αυτό έχουν περισσότερο νόημα να γίνονται σε μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις ή μέσω συνεργατικών σχημάτων. Απαιτείται λοιπόν να αναπτυχθεί κατάλληλη κουλτούρα συνεργατισμού, η οποία είναι ούτως ή άλλως απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία έργων αξιοποίησης βιομάζας σε βιοενεργειακές και άλλες εφαρμογές κυκλικής βιοοικονομίας.
Agro.tec: Σε τι επενδύσεις πρέπει να προχωρήσει κάποιος αγρότης για την αξιοποίηση της βιομάζας από τα υπολείμματα που παράγει; Και πότε μπορούμε να πούμε ότι γίνεται απόσβεση της επένδυσής του;
– Κάτω από τις τρέχουσες συνθήκες, το αγροτικό επάγγελμα γίνεται ολοένα και περισσότερο δύσκολο και επιφορτισμένο με υπέρογκα κόστη παραγωγής. Όταν λοιπόν τα κόστη αυτά απειλούν την ίδια την υπόσταση και επιβίωση του επαγγέλματος, είναι σχεδόν αδύνατο να γίνουν εκτεταμένες επενδύσεις πάνω σε εξοπλισμό, τεχνικά μέσα και αποθηκευτικές εγκαταστάσεις διαχείρισης και αξιοποίησης βιομάζας από μεμονωμένους αγρότες.
Ωστόσο, συνεργατικά σχήματα και ομάδες αγροτών θα μπορούσαν, σε συνεργασία με τους διαχειριστές των «πράσινων σημείων βιομάζας», να παρέχουν ως υπηρεσία τη συλλογή και τη μεταφορά της υπολειμματικής βιομάζας που προκύπτει από τις αγροτικές καλλιέργειες προς τα σημεία αυτά. Τέτοιες επενδύσεις σε εξοπλισμό και τεχνικά μέσα θα πρέπει να κάνουν απόσβεση μέσα σε μερικά έτη έως μία δεκαετία.
Agro.tec: Ποιες πρωτοβουλίες θα μπορούσαν να αναπτύξουν από κοινού η ΕΛ.Ε.Α.ΒΙΟΜ. μαζί με αγροτικούς συνεταιρισμούς και ομάδες παραγωγών, ώστε να αποτυπωθεί και να αξιοποιηθεί το ανεκμετάλλευτο δυναμικό υπολειμματικής βιομάζας κάθε περιοχής της χώρας;
– Η ΕΛ.Ε.Α.ΒΙΟΜ., ως σύνδεσμος φορέων και επιχειρήσεων που προωθεί τη βιώσιμη αξιοποίηση της βιομάζας στη χώρα μας, στοχεύει στην ενημέρωση των υπεύθυνων χάραξης πολιτικής, του αγροτικού κόσμου, της τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς και των απλών πολιτών, για τη δυναμική και τα οφέλη της ορθολογικής διαχείρισης βιομάζας σε πολλαπλά επίπεδα.
Τέτοια οφέλη είναι:
Η μείωση των περιβαλλοντικών κινδύνων από την έκλυση αερίων του θερμοκηπίου και από την πρόκληση και εξάπλωση καταστρεπτικών πυρκαγιών.
Η εξασφάλιση σταθερών και μόνιμων θέσεων εργασίας σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας.
Η στήριξη των τοπικών οικονομιών και κοινωνιών και του αγροτικού εισοδήματος.
Η συμβολή στην ενεργειακή και επισιτιστική ασφάλεια και επάρκεια.
Παράλληλα, μετέχοντας ως εθνικός σύνδεσμος σε σημαντικούς ευρωπαϊκούς οργανισμούς, όπως είναι ο Ευρωπαϊκός Σύνδεσμος Βιοενέργειας (Bioenergy Europe) και ο Ευρωπαϊκός Σύνδεσμος Biochar (European Biochar Industry Consortium – EBI), η ΕΛ.Ε.Α.ΒΙΟΜ. μεταφέρει στη χώρα μας τις βέλτιστες πρακτικές αξιοποίησης βιομάζας.
Ωστόσο, καμία πρόοδος δεν επιτυγχάνεται μεμονωμένα και χωρίς σχέδιο, γι’ αυτό και είναι ιδιαίτερα σημαντική η συνεργασία της ΕΛ.Ε.Α.ΒΙΟΜ. και των επιχειρήσεων και φορέων που τη συγκροτούν με επιστήμονες γεωπόνους, γεωτεχνικούς και δασολόγους, με αγροτικούς και δασικούς συνεταιρισμούς, καθώς και με ομάδες παραγωγών της χώρας.
Μόνο με αυτή τη συνεργασία μπορεί να καταγραφεί και να προσδιοριστεί το διαθέσιμο δυναμικό κάθε περιοχής και να εξεταστεί στη συνέχεια η δυνατότητα αξιοποίησης βιομάζας σε βιοενεργειακά έργα, σε μονάδες παραγωγής βιοκαυσίμων και βιοπροϊόντων, καθώς και σε έργα δέσμευσης άνθρακα αμοιβαίας ανταποδοτικότητας, στο πλαίσιο εφαρμογών ανθρακοδεσμευτικής γεωργίας. Είναι, αν μη τι άλλο, ένα εγχείρημα που αξίζει να αναληφθεί στις δύσκολες εποχές που διανύουμε.
