Τα ψάρια αποτελούν μια σημαντική τροφή υψηλής διατροφικής αξίας για δισεκατομμύρια ανθρώπους, και η σχετική παραγωγή καλύπτεται τόσο από την αλιεία όσο και από την ιχθυοκαλλιέργεια.
Άρθρο της κ. Κατερίνας Λύτρα, κτηνιάτρου – ιχθυοπαθολόγου και επιστημονικής διευθύντριας στην Ελληνική Οργάνωση Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας (ΕΛ.Ο.Π.Υ.)
Στην Ευρώπη, η ιχθυοκαλλιέργεια αντιστοιχεί στο 20% της συνολικής παραγωγής ψαριών και αποτελεί μια πολύ σημαντική οικονομική δραστηριότητα, στην οποία απασχολούνται περίπου 85.000 εργαζόμενοι.
Στην Ελλάδα η εκτροφή μεσογειακών θαλασσινών ψαριών αποτελεί έναν ταχέως αναπτυσσόμενο κλάδο ζωικής παραγωγής, με δυνατότητες περαιτέρω αύξησης. Σύμφωνα με έκθεση του Συνδέσμου Ελληνικών Θαλασσοκαλλιεργειών, η ελληνική παραγωγή ήδη αντιπροσωπεύει το 61% της παραγωγής τσιπούρας και λαβρακιού στην Ε.Ε. και σχεδόν το 30% της διεθνούς παραγωγής, με διανομή σε περισσότερες από 32 χώρες.
Σε αντίθεση με άλλα παραγωγικά ζώα, η επιστημονική ενασχόληση και το ενδιαφέρον των πολιτών για τα θέματα ευζωίας των εκτρεφόμενων ειδών ψαριών ξεκίνησε σχετικά πρόσφατα (Huntingford et al., 2006). Σήμερα η ευζωία των ψαριών αποτελεί σημαντική προτεραιότητα τόσο για τους παραγωγούς και τους επαγγελματίες εμπλεκόμενους στον κλάδο της ιχθυοκαλλιέργειας, όσο και για την επιστημονική κοινότητα, τους καταναλωτές, τις ΜΚΟ, τις ρυθμιστικές αρχές και την πολιτεία.
Οι ελληνικές ιχθυοκαλλιέργειες
Οι Έλληνες παραγωγοί ενδιαφέρονται για τον τρόπο παραγωγής των ψαριών που θα γίνει τροφή στους καταναλωτές και λαμβάνουν σοβαρά υπόψη την καλή διαβίωσή τους.
Οι παραγωγοί έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ευζωία των οργανισμών που εκτρέφουν. Αναπτύσσουν και υιοθετούν πρακτικές και τεχνολογίες που οδηγούν στην αξιολόγηση της κατάστασης των ψαριών, στην παρακολούθηση της απόδοσής τους και στη βελτίωση της ευζωίας τους. Από την άλλη, διαχειριστικές και ρυθμιστικές αρχές, καθώς και ανεξάρτητοι οργανισμοί, αναπτύσσουν πρότυπα και πιστοποιημένα σχήματα ευζωίας για συγκεκριμένα είδη εκτρεφόμενων ψαριών. Τα δεδομένα αυτά δημιουργούν νέες προκλήσεις για τον κλάδο, συμπεριλαμβανομένης της σωστής ενημέρωσης με βάση τις σύγχρονες επιστημονικές απόψεις και το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο.
Στο πλαίσιο αυτό, οι Έλληνες ιχθυοκαλλιεργητές έχουν ήδη υιοθετήσει αποδεκτούς και αξιόπιστους δείκτες ευζωίας και καλές πρακτικές στην παραγωγική διαδικασία. Οι δείκτες αυτοί είναι μετρήσιμοι και αφορούν: α) την καθημερινή φροντίδα του συνόλου των εκτρεφόμενων ψαριών, β) τις διαχειριστικές πρακτικές που βελτιώνουν την ευζωία και την ευρωστία τους, με βάση τις σύγχρονες επιστημονικές και φιλοσοφικές απόψεις, και γ) την αντικειμενική «μέτρησή» τους.
Οι ενέργειες αυτές πραγματοποιούνται αποδεδειγμένα διότι η ΕΛ.Ο.Π.Υ. και το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, έχουν συντάξει ένα επιχειρησιακό οδηγό για τους εργαζόμενους και απασχολούμενους στις ελληνικές θαλάσσιες ιχθυοκαλλιέργειες, για την πραγματοποίηση εργασιών σύμφωνα με τις σύγχρονες επιστημονικές γνώσεις για την ευζωία των εκτρεφόμενων ιχθύων, καθώς και σύμφωνα με την πολύχρονη τεχνογνωσία εκτροφής.
Ο οδηγός αυτός έχει υιοθετηθεί από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, αποτελεί εθνικό οδηγό ευζωίας για τα μεσογειακά εκτρεφόμενα είδη της ελληνικής ιχθυοκαλλιέργειας και είναι αναρτημένος στην ιστοσελίδα του Υπουργείου.
Δείκτες ευζωίας
Για την εκτίμηση της ευζωίας έχουν αναπτυχθεί συγκεκριμένοι μετρήσιμοι δείκτες. Αυτοί μπορούν να διακριθούν σε άμεσους (που έχουν σχέση με το ψάρι) και σε έμμεσους (που σχετίζονται με το περιβάλλον ή την τεχνολογία εκτροφής και διαχείρισης).
Επίσης, διακρίνονται σε επιχειρησιακούς δείκτες ευζωίας, δηλαδή σε αυτούς που γίνεται να εφαρμοστούν στη μονάδα εκτροφής, και σε εργαστηριακούς δείκτες ευζωίας που γίνεται να εφαρμοστούν σε εξειδικευμένα εργαστήρια και οι οποίοι βασίζονται σε δείγματα που λαμβάνονται από τα ψάρια της εκτροφής και αποστέλλονται για ανάλυση. Τέλος, υπάρχουν και δείκτες που αναπτύσσονται προς το παρόν σε ερευνητικό επίπεδο και μπορεί στο μέλλον να χρησιμοποιηθούν στην παραγωγική διαδικασία.
Καλές πρακτικές
Ποιες είναι, όμως, οι καλές πρακτικές για να βελτιωθεί η ευζωία των ψαριών και πώς μειώνονται ή αλλάζουν οι δραστηριότητες που οδηγούν σε στρες (καταπόνηση), πόνο, ή ταλαιπωρία;
Ο αριθμός των ψαριών και αντίστοιχα των μέσων παραγωγής που χρησιμοποιούνται (όπως είναι δεξαμενές, κλωβοί, εγκαταστάσεις, εργαλεία κλπ.), είναι τέτοιος ώστε, υπό κανονικές συνθήκες, ο παραγωγός είναι σε θέση να διασφαλίσει ότι οι οργανισμοί φροντίζονται κατάλληλα και διασφαλίζεται η ευζωία τους, συμπεριλαμβανομένης και της υγείας τους.
Εκπαιδευμένο προσωπικό
Τα ψάρια παρακολουθούνται υπό την επίβλεψη του παραγωγού από έναν επαρκή αριθμό προσωπικού κατάλληλα εκπαιδευμένου και με εμπειρία στον οργανισμό των ψαριών και του συστήματος εκτροφής που χρησιμοποιείται.
Οι εργαζόμενοι αυτοί είναι σε θέση:
α) Να αναγνωρίσουν εάν ή όχι τα ψάρια είναι σε καλή υγεία.
β) Να κατανοήσουν τη σημασία των αλλαγών συμπεριφοράς.
γ) Να εκτιμήσουν την καταλληλότητα του συνολικού περιβάλλοντος για την καλή διαβίωση των ψαριών, συμπεριλαμβανομένης και της υγείας.
Η επιθεώρηση επικεντρώνεται σε παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά την καλή διαβίωση των ψαριών και σε σημάδια μη φυσιολογικής συμπεριφοράς, τραυματισμούς, κακή υγεία ή αυξημένη θνησιμότητα και ποιότητα του νερού (όπως είναι η θολερότητα, το οξυγόνο, η θερμοκρασία, το ph και η αλατότητα.
Η πρόληψη για την καταπόνηση των ψαριών ενισχύεται εφαρμόζοντας κατάλληλες ιχθυοτεχνικές πρακτικές εκτροφής για να αποφευχθούν δυσμενείς συνθήκες ευζωίας.
Γενικά, ακολουθούνται όλες οι σχετικές νομοθεσίες και οι καλές πρακτικές. Υπάρχουν γραπτές διαδικασίες, γίνεται εκπαίδευση προσωπικού και το θέμα αποτελεί αντικείμενο ελέγχου της πιστοποίησης με το πρότυπο Fish From Greece (Ελληνικό ιδιωτικό πρότυπο πιστοποιήσεων που δημιουργήθηκε υπό την επίβλεψη της ΕΛ.Ο.Π.Υ. για την εκτροφή ψαριών ελληνικής ιχθυοκαλλιέργειας).
