Η σημασία του νερού στη γεωργία είναι καθοριστική, καθώς μέσω αυτού αρδεύεται όλη η αγροτική παραγωγή που θρέφει τον πλανήτη. Μετά από δύο χρόνια πειραμάτων, το Ινστιτούτο Εδαφοβελτιωτικών Πόρων του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού «Δήμητρα» απέδειξε ότι ο παραγωγός μπορεί να μειώσει τον όγκο νερού άρδευσης κατά 50% χωρίς να μειωθεί η απόδοση της παραγωγής του.
Συνέντευξη στην Κατερίνα Λαδοπούλου
Οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη έξυπνων συστημάτων για αποτελεσματικότερη άρδευση με μειωμένους πόρους, κάτι πολύ σημαντικό για τη σημερινή εποχή της κλιματικής αλλαγής και της λειψυδρίας. Μιλήσαμε με το διδάκτορα Ευάγγελο Χατζηγιαννάκη, διευθυντή Ερευνών στο Ινστιτούτο Εδαφοϋδατικών Πόρων του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού «Δήμητρα», ο οποίος μας είπε για τα πειράματα που υλοποιούνται στο πεδίο στην ερευνητική μονάδα της Σίνδου, όπου εφαρμόζονται σύγχρονες τεχνολογίες και καταγράφονται αποτελέσματα κυρίως σε βαμβακοκαλλιέργειες και ορυζώνες.
– Το Ινστιτούτο Εδαφοβελτιωτικών Πόρων του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού «Δήμητρα» ασχολείται με την ανάπτυξη έξυπνων συστημάτων άρδευσης από το 1960. Ποιες είναι οι τελευταίες εξελίξεις στον τομέα της υπολογισμένης άρδευσης και θρέψης στην ελληνική γεωργία;
– Από το 2005, συνεχίζουμε να εργαζόμαστε για την εφαρμογή της υπολογισμένης άρδευσης, βελτιώνοντας τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε, όπως πλατφόρμες και αισθητήρες. Ωστόσο, η υιοθέτηση αυτών των μεθόδων στην ελληνική γεωργία παραμένει περιορισμένη.
Για παράδειγμα, αναφερόμενοι στο βαμβάκι, έχουμε διαπιστώσει ότι η κατανάλωση νερού είναι πολύ μικρότερη από την εκτίμηση των 700 κυβικών ανά στρέμμα, που διατυπώθηκε στη μελέτη της HVA International.
Στην πραγματικότητα, με υπολογισμένη άρδευση, το βαμβάκι χρειάζεται μόνο 300 κυβικά νερού ανά στρέμμα. Εφαρμόσαμε την τεχνολογία αυτή σε καλλιέργειες όπως είναι το ρύζι και τα κάστανα στην περιοχή της Αγιάς και της Μελίβοιας.
– Ποιες είναι οι πλατφόρμες και τα εργαλεία που χρησιμοποιείτε και πώς επιδρούν στην ελληνική γεωργία;
– Στον ευρύτερο ελληνικό χώρο υπάρχουν πλατφόρμες που παρέχουν δεδομένα στους παραγωγούς για τις ποσότητες άρδευσης στο χωράφι, βάσει της καλλιέργειας, της περιοχής αλλά και των ευρύτερων εδαφικών και κλιματικών συνθηκών που επικρατούν. Ωστόσο, αυτά τα συστήματα, οι πλατφόρμες δεδομένων, δεν έχουν υιοθετηθεί ακόμα ευρέως από τους παραγωγούς, παρά τα σημαντικά δεδομένα που καταγράφουν.
Εμείς στο Ινστιτούτο έχουμε αναπτύξει πιλοτικά συστήματα. Στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, για παράδειγμα, δουλεύουμε με 82 στρέμματα ρυζιού, όπου εξετάζουμε τη μείωση της χρήσης νερού και παρακολουθούμε τη διαχείριση του υδάτινου πόρου. Η συγκεκριμένη περιοχή πλήττεται από την κλιματική αλλαγή, με αποτέλεσμα τη μείωση του όγκου νερού των ποταμιών, άρα και των ωφέλιμων για την άρδευση πόρων.
Με την εφαρμογή του συστήματός μας αποδείξαμε ότι η κατανάλωση νερού μπορεί να μειωθεί κατά 50%, χωρίς να επηρεαστεί η απόδοση. Το τονίζω αυτό, γιατί οι ανάγκες του ρυζιού σε νερό είναι υψηλές, και μάλιστα αναμένεται αύξηση της καλλιέργειας του ρυζιού στην περιοχή.
Μετά από δύο χρόνια πειραμάτων αποδείξαμε στο πεδίο ότι παρότι ο παραγωγός ρίχνει μία τεράστια ποσότητα νερού στους ορυζώνες του, ο όγκος αυτός μπορεί να μειωθεί στο μισό, με ελάχιστες απώλειες στην απόδοση στην τελική παραγωγή.
– Στην έρευνά σας αναφέρεστε στη χρήση μετεωρολογικών σταθμών και άλλων τεχνολογιών. Ποιες ακριβώς είναι αυτές οι τεχνολογίες και πώς τις εφαρμόζετε στην ελληνική γεωργία;
– Από το 2008, έχουμε εφαρμόσει συστήματα άρδευσης με μετεωρολογικούς σταθμούς που υπολογίζουν την εξατμισοδιαπνοή, τη μετατροπή του νερού σε ατμό και τη μεταφορά του από την επιφάνεια της γης στην ατμόσφαιρα. Συνεργαστήκαμε με την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας κι εγκαταστήσαμε υπερσύγχρονους τηλεμετρικούς σταθμούς στην περιοχή της Νιγρίτας.
Παρά τη δυσκολία εφαρμογής αυτών των συστημάτων στον τομέα της γεωργίας, συνεχίζουμε να αναπτύσσουμε πλατφόρμες που διευκολύνουν την παρακολούθηση και τη διαχείριση των αρδευτικών αναγκών των καλλιεργειών.
Μέσα από τη συγκεκριμένη πλατφόρμα, την οποία ο παραγωγός μπορεί να διαχειριστεί εύκολα, καταγράφονται στοιχεία που τον ενημερώνουν πότε πρέπει να κάνει άρδευση και με πόσο νερό. Τα στοιχεία αυτά μπορεί να τα διαχειριστεί από το χώρο του γραφείου του, χωρίς να χρειάζεται η φυσική παρουσία του στο χωράφι.
Παρ’ όλα αυτά, οι παραγωγοί είναι ακόμα συγκρατημένοι στην υιοθέτηση τέτοιων εργαλείων στο πεδίο, παρότι αντιλαμβάνονται την αποτελεσματικότητά τους. Πιθανώς αυτό συμβαίνει επειδή η άρδευση είναι ανοιχτού τύπου, δηλαδή μέσω των ποταμών· ωστόσο αυτοί δεν θα έχουν πάντα άφθονο νερό για να αρδεύεται η περιοχή.
– Πώς επηρεάζει η τρέχουσα οικονομική κατάσταση τη διάθεση των παραγωγών να εφαρμόσουν νέες μεθόδους άρδευσης;
– Οι παραγωγοί, ειδικά στη βόρεια Ελλάδα, αντιμετωπίζουν μεγάλες οικονομικές δυσκολίες, κυρίως λόγω της πτώσης των τιμών του βαμβακιού αλλά και πολλών άλλων γεωργικών προϊόντων.
Είναι, λοιπόν, δύσκολο για έναν παραγωγό να σκεφτεί επένδυση σε νέα συστήματα άρδευσης, όταν η οικονομική πίεση είναι τόσο έντονη. Παρ’ όλα αυτά, εμείς συνεχίζουμε να προτείνουμε λύσεις και ελπίζουμε ότι με κατάλληλη χρηματοδότηση και υποστήριξη, οι τεχνολογίες μας θα υιοθετηθούν σε μεγαλύτερη κλίμακα.
– Σχετικά με την απογοητευτική πρόβλεψη της HVA International για το βαμβάκι, ποιοι είναι οι λόγοι για αυτήν την απόκλιση και πώς επηρεάζεται η διαχείριση του νερού;
– Η HVA International υπολόγισε λανθασμένα τις ανάγκες σε νερό για το βαμβάκι, καθώς το βαμβάκι στην Ελλάδα δεν έχει την ίδια ποιότητα με το διεθνές προϊόν. Το ελληνικό βαμβάκι είναι χαμηλής ποιότητας λόγω του ποικιλόμορφου παραγωγικού συνόλου, ενώ οι αγορές ζητούν προϊόντα με καλύτερη ποιότητα. Αυτές οι αδυναμίες, σε συνδυασμό με τη χρηματιστηριακή φύση του βαμβακιού, επηρεάζουν την τιμή και τη βιωσιμότητα της καλλιέργειας.
Τα παλιότερα χρόνια το ελληνικό βαμβάκι πωλούνταν στις αγορές της Τουρκίας. Η Τουρκία όμως άρχισε να εισάγει βραζιλιάνικο βαμβάκι, το οποίο έχει καλύτερη ποιότητα συγκριτικά με το ελληνικό και χαμηλότερο κόστος. Αυτό οδήγησε σε δυστοκία την ελληνική παραγωγή βαμβακιού, το οποίο μάλιστα είναι χρηματιστηριακό προϊόν.
Η υπολογισμένη άρδευση, πάντως, μπορεί να βοηθήσει στην εξοικονόμηση νερού και πόρων, κάτι που είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική επιβίωση του παραγωγού.
– Ποια είναι τα αποτελέσματα των πειραμάτων που έχετε διεξαγάγει με χρήση διαφορετικών ποσοτήτων νερού στις καλλιέργειες;
– Έχουμε πραγματοποιήσει έρευνες στο πεδίο στον τομέα του ρυζιού, δοκιμάζοντας μειωμένη άρδευση κατά 50%, 75% και 100% του συνήθους ποσοστού νερού. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Η παραγωγή του ρυζιού ήταν παρόμοια σε όλες τις περιπτώσεις, με το 50% της άρδευσης να προσφέρει εξαιρετικά αποτελέσματα, καθώς το ρύζι συλλέχθηκε πιο γρήγορα και παρουσίασε λιγότερη υγρασία.
Μάλιστα, παρατηρήσαμε ότι με τη μειωμένη άρδευση, η περιεκτικότητα σε αρσενικό ήταν σημαντικά χαμηλότερη, γεγονός που προσδίδει προστιθέμενη αξία στην παραγωγή. Ο παραγωγός όχι μόνο εξοικονομεί νερό και μειώνει το κόστος παραγωγής, αλλά ταυτόχρονα περιορίζει τη χρήση πολύτιμων υδάτινων πόρων.
– Ποιες τεχνικές χρησιμοποιήσατε για να μετρήσετε την κατανάλωση νερού και πώς εξασφαλίσατε την επιτυχία του πειράματος;
– Χρησιμοποιήσαμε ροόμετρα και μετρήσαμε το νερό που εισέρχεται στο κάθε «τηγάνι», όπως ονομάζουν οι παραγωγοί τα τμήματα της καλλιέργειας ρυζιού. Τοποθετήσαμε αυτά τα όργανα για να μετρήσουμε την κατανάλωση νερού σε κάθε σενάριο, αξιολογήσαμε την καλλιέργεια, την ποιότητα του ρυζιού και το ύψος του φυτού, και αναλύσαμε τους ιστούς του φυτού για να κατανοήσουμε τη σχέση μεταξύ άρδευσης και ποιότητας παραγωγής.
– Ποια είναι η κατάσταση των αρδευτικών δικτύων στην Ελλάδα και πώς επηρεάζουν τη διαχείριση του νερού;
– Στην Ελλάδα, το πρόβλημα των ανοιχτών αρδευτικών δικτύων είναι μεγάλο, καθώς αυτά χάνουν νερό σε ποσοστό που φτάνει το 50-60%. Και το τονίζω αυτό, γιατί πρέπει να καταστεί σαφές ότι δεν είναι αποκλειστικά και πάντα υπεύθυνοι για τη σπατάλη νερού οι παραγωγοί.
Είναι επιτακτική η ανάγκη για εκσυγχρονισμό των αρδευτικών δικτύων, ώστε να περιοριστούν οι απώλειες και να βελτιωθεί η απόδοση. Οι τοπικές αρχές και οι Τοπικοί Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ) πρέπει να συνεργαστούν, για να εξασφαλίσουμε τη βιωσιμότητα των αρδευτικών συστημάτων πριν βρεθούμε μπροστά σε μια πραγματική κρίση νερού.
Η συνέντευξη φιλοξενήθηκε στο τεύχος Μαρτίου Απριλίου του Agro.tec
