Πλούσια σε βιταμίνη C, χαμηλά σε λιπαρά, εντυπωσιακά στην εμφάνιση, τα κάστανα είναι μια πολύτιμη υπερτροφή που καταναλώνεται με δεκάδες τρόπους. Η παραγωγή τους έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα και στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, ειδικά μετά την κρίση που γνώρισαν οι ιταλικοί καστανεώνες, λόγω της επιμόλυνσής τους το 2001 από ένα βλαβερό έντομο που ονομάζεται σφήκα, γεγονός που οδήγησε σε κρίση την παραγωγή κάστανου στη γειτονική χώρα. Το κάστανο ή ο καφέ χρυσός, έχει πρωταγωνιστήσει ακόμα και στα σχολικά αναγνωστικά του δημοτικού για να μας μάθει ότι κάθε εποχή έχει τα δικά της καλά.
Πόσο εύκολη όμως είναι η παραγωγή του; Πόσο αξιοποιούμε το κάστανο στη χώρα μας; Πόσο ευοίωνο μπορεί να είναι το μέλλον των Ελλήνων καστανοπαραγωγών;
Για όλα αυτά, το Agro-Tec μίλησε με τον κ. Χρήστο Ζιέλκα, Γραμματέα του Αγροτικού Συνεταιρισμού Καστανοπαραγωγών Παΐκου Α.Σ.ΚΑΠΑ.
Με 27 μέλη και με ετήσια παραγωγή 200-250 τόνους, ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Παΐκου διανύει τον τέταρτο χρόνο λειτουργίας του και σύμφωνα με τον κ. Ζιέλκα η δυναμική του είναι μεγάλη. Όχι μόνο λόγω της ποιότητας των κάστανων του Παΐκου, αλλά και επειδή μέχρι στιγμής οι καρποί της περιοχής δεν έχουν προσβληθεί από φαιά σήψη ή από τη σφήκα, γεγονός που θα προκαλούσε προβλήματα στην παραγωγή και στη διάθεσή τους.
«Η φετινή και η προπέρσινη ήταν χρονιές υπερπαραγωγής, σε σχέση με τις άλλες δύο χρονιές λειτουργίας μας. Η απόφαση για την ίδρυση του συνεταιρισμού ήρθε ως απόρροια της απογοήτευσης των παραγωγών από τη διαχείριση των εμπόρων. Η έλλειψη οργάνωσης οδηγούσε σε μεμονωμένες διαπραγματεύσεις με αποτέλεσμα οι παραγωγοί να παίρνουν διαφορετικές τιμές ανάλογα με τους τόνους που παρήγαγε ο καθένας».
Καθοριστικό ρόλο σε αυτή την εξέλιξη έχει παίξει και η Πρόεδρος του Συνεταιρισμού, κα Φωτεινή Βαϊρλή που έχει αναλάβει όλες τις διαδικασίες και φυσικά έχει συνδράμει στην ανοδική πορεία αυτής της προσπάθειας.
Οι κατηγορίες και οι αποδόσεις
Όπως αναφέρει ο κ. Ζιέλκας, χωρίζουμε τα κάστανα στις κατηγορίες Extra, Α, Β και Γ. Εκτός από αυτές που συναντάμε στο Πάικο, υπάρχουν περιοχές, όπως η Μελιβοία, που παράγουν έναν αρκετά μεγάλο καρπό, κατηγορίας Lux. Όσον αφορά τις αποδόσεις αυτές κάθε χρονιά εξαρτώνται από το δέσιμο του δέντρου και τη μεγάλη ή μικρή καρποφορία.
«Πέρσι, το κάστανό μας ήταν μεγαλύτερο, οπότε διακινήσαμε μεγαλύτερο έξτρα και Α, έτσι πετύχαμε καλύτερο μέσο όρο τιμών. Αν η καρποφορία είναι μεγάλη, τότε το δέντρο μπορεί να μεγαλώσει ως ένα σημείο τους καρπούς του. Επίσης και οι καιρικές συνθήκες παίζουν ρόλο. Μια καστανιά μπορεί τη μία χρονιά, για παράδειγμα, να βγάλει 500 καρπούς με βάση τις καιρικές συνθήκες και την επόμενη 700 ή 1000 καρπούς. Αν πάλι έχουμε πολλές βροχές ή χαλάζι μπορεί από τους 500 καρπούς που περιμένουμε να μείνουν οι 100».
Τιμές
Όσον αφορά την τιμή, αυτή εξαρτάται από την κατηγορία, δηλαδή το μέγεθος του κάστανου. Φέτος οι τιμές ήταν πιο χαμηλές σε σχέση με πέρσι λόγω του μικρότερου μεγέθους του καρπού.
Που πηγαίνουν τα κάστανα του όρους Παΐκου;
Τα κάστανα του Παΐκου εξάγονται κατά κύριο λόγο σε κλούβες ή σε τσουβάλια του τόνου. Όσον αφορά τους προορισμούς, αυτοί μπορεί να είναι διάφοροι. Συνήθως, πηγαίνουν στην Ιταλία όπου υπάρχει μεγάλη ζήτηση, αλλά και στα Βαλκάνια.
«Οι Ιταλοί είναι πρωτοπόροι σε αυτόν τον τομέα, μας λέει ο κ. Ζιέλκας. Φτιάχνουν 150 προϊόντα από τα κάστανα, όπως καστανάλευρο, ζυμαρικά, τα κλασικά μαρόν γλασέ γλυκά, πουρέ από κάστανο, μέχρι και μπύρα. Μάλιστα το καστανάλευρο είναι ένα gluten free προϊόν».
Μηχανήματα
Υπάρχουν μηχανήματα συγκομιδής για τα κάστανα που μοιάζουν με ηλεκτρικές σκούπες πλάτης, ωστόσο η συλλογή με αυτές είναι αρκετά δύσκολη ειδικά σε ορεινές περιοχές όπως είναι αυτή του Παΐκου όρους. Όταν ένα μηχάνημα ζυγίζει 15 κιλά και φορτωθεί με 20 ακόμα σε εδάφη τόσο απότομα, τότε μπορεί να γίνει επικίνδυνο για τον συλλέκτη. Έτσι, οι καλλιεργητές του Παΐκου μαζεύουν τα κάστανα ένα-ένα από το έδαφος.
Τα σούπερ μάρκετ
Ένα άλλο θέμα που έθιξε ο κ. Ζιέλκας ήταν η πώληση των κάστανων από τις μεγάλες αλυσίδες υπεραγορών στις ελληνικές πόλεις. Όπως είπε χαρακτηριστικά, «με προσβάλει ως παραγωγό, που τρέχω να μαζέψω τα κάστανα φρέσκα και υγιή στις δύσκολες συνθήκες συγκομιδής ενός βουνού, συντηρώντας τα σε ειδικές θερμοκρασίες ψύξης για να μην χαλάσουν, και εν τέλει τα βλέπω αφημένα, εκτός ψυγείου. Το κάστανο για να συντηρηθεί θέλει ψύξη ή κατάψυξη. Αν αφεθεί εκτός χαλάει πολύ εύκολα».
Ο ρόλος του κράτους
«Κάθε χρόνο προκύπτει και κάτι καινούριο, τονίζει ο κ. Ζιέλκας. Θα πρέπει να απασχολείται κάποιος όχι με την παραγωγή, αλλά αποκλειστικά και μόνο με τις διαδικασίες του κράτους, που είναι χρονοβόρες, για να μπορέσει να ανταπεξέλθει. Δυστυχώς, το κράτος δεν έχει ευελιξία. Φανταστείτε ότι ως συνεταιρισμός λειτουργούμε το πολύ για έναν μήνα. Μαζεύουμε τα κάστανα, τα εξάγουμε και αυτό είναι. Δεν μπορούμε να έχουμε εσωτερικό λογιστή ή άλλο μόνιμο διοικητικό προσωπικό. Οπότε πρέπει να είμαστε σε επαγρύπνηση για να προλαβαίνουμε καταστάσεις».
Όπως λέει ο κ. Ζιέλκας, «από τη στιγμή που άνοιξαν οι δρόμοι, θα συνεχίσει να υπάρχει ζήτηση. Σκεφτείτε ότι η Ελλάδα παράγει το χρόνο 40 χιλιάδες τόνους κάστανου, η Ιταλία παρότι είχε προβλήματα, φαίνεται ότι επανέρχεται στην παραγωγή της, οπότε για το 2022 έχει φτάσει κι αυτή τους 60 χιλιάδες τόνους. Αν σκεφτούμε όμως ότι τη μεγαλύτερη ποσότητα κάστανου τη διακινεί παγκοσμίως η Κίνα με 1,750 εκατ. τόνους, τότε καταλαβαίνουμε ότι η χώρα μας διαθέτει μια πολύ μικρή παραγωγή. Παρόλα αυτά είμαστε αισιόδοξοι και θεωρώ ότι θα συνεχίσει να υπάρχει ζήτηση, εφόσον βέβαια εξάγουμε υγιές προϊόν. Το στοίχημα είναι η σταθεροποίηση τιμών ως κίνητρο να μείνουν οι νέοι στην περιοχή και να συνεχίσουν την καλλιέργεια της καστανιάς, καθώς και η δημιουργία μεταποιητικών μονάδων που εκτός από υπεραξία θα δώσουν τη δυνατότητα κατανάλωσης του προϊόντος καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου».
Τρέχοντα φυτοπαθολογκά και εντομολογικά προβλήματα
Στις 14 Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε εκδήλωση για την ενημέρωση των μελών του Συνεταιρισμού, όπου κεντρικός ομιλητής ήταν ο κ. Στέφανος Διαμαντής, τέως τακτικός ερευνητής ΕΘΙΑΓΕ, Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών. Θέμα της ήταν η αντιμετώπιση προβλημάτων που συναντώνται στην καλλιέργεια, όπως μύκητες και έντομα που έχουν εμφανιστεί στην Ελλάδα.
«Στο Πάικο και στις δικές μας καλλιέργειες δεν έχει φτάσει ακόμα η σφήκα, μας ενημερώνει ο κ. Ζιέλκας. Πρόκειται για ένα είδος μύγας που γεννάει τα αβγά της στα μάτια της καστανιάς και δεν αφήνει να γίνει το δέσιμο των καρπών. Εν τέλει πεθαίνει το δέντρο. Όταν λοιπόν η Ιταλία έχασε την παραγωγή της από την εισβολή αυτού του εντόμου, άνοιξαν οι δρόμοι για την Ελλάδα και την Τουρκία. Τότε κι εμείς αρχίσαμε να ασχολούμαστε πιο οργανωμένα με το κάστανο, καθώς στη δική μας χώρα τα κάστανα ήταν μια ταπεινή παραγωγή που έμενε στην Ελλάδα. Μας θύμιζαν περισσότερο τα Χριστούγεννα, παρά το Πάσχα ή το καλοκαίρι. Η σφήκα μπορεί πλέον να καταπολεμηθεί με τη βοήθεια ενός άλλου ωφέλιμου εντόμου, το οποίο τρέφεται από τα αβγά της. Πρέπει μόνο να είμαστε σε επαγρύπνηση ώστε να καταλάβουμε έγκαιρα την εισβολή του εντόμου για να το αντιμετωπίσουμε».
«Ένα άλλο θέμα ήταν ο μύκητας, που εμφανίζεται στον καρπό, όχι στο δέντρο, για αυτό είναι και αδύνατο να γίνει αντιληπτός, παρά μόνο όταν καταναλώνεται ο καρπός. Εμείς είμαστε τυχεροί που δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε αυτά τα δύο σημαντικά προβλήματα στην παραγωγή μας. Υπήρχαν περιοχές, όπως η Πιερία που αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα στην παραγωγή της. Στην περιοχή μας, ένα ζήτημα που παρατηρείται σε ορισμένες καστανιές είναι η μελάνωση, που σχετίζεται με την υγρασία και προκύπτει όταν έχουμε διαρκείς βροχοπτώσεις ή από το πολύ πότισμα. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης είδαμε περιπτώσεις μολυσμένων δέντρων και συζητήσαμε για βιολογικούς τρόπους καταπολέμησης χωρίς φάρμακα».
«Επειδή δεν είμαστε σαν τις άλλες καλλιέργειες που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τουρμπίνα για το ράντισμα, καθώς το φάρμακο αναγκαστικά, παρά την όποια προστασία, θα πέσει επάνω μας, θα πρέπει να υιοθετήσουμε βιολογικούς τρόπους αντιμετώπισης της μελάνωσης καθώς για εμάς αυτό είναι κέρδος υγείας».
Το ραντεβού ανανεώθηκε για την άνοιξη, οπότε η καστανιά θα βγει από τον χειμερινό λήθαργο, θα ξαναζωντανέψει και θα δείξει με το άνοιγμα των φύλλων της αν υπάρχουν μολυσμένα δέντρα ή όχι.
Ο Χρήστος Ζιέλκας είναι Δασολόγος του ΑΠΘ. Μετά τις σπουδές του παρέμεινε για ένα χρονικό διάστημα στη Θεσσαλονίκη, αλλά οι καστανεώνες των παππούδων του τον κέρδισαν, οπότε επέστρεψε στο Πάικο όρος και τη Γουμένισσα. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται με την καστανοπαραγωγή έχοντας τη θέση του Γραμματέα στον τοπικό συνεταιρισμό.
Κείμενο: Κατερίνα Λαδοπούλου
Ευχαριστούμε τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Καστανοπαραγωγών Παΐκου Α.Σ.ΚΑΠΑ για το φωτογραφικό υλικό.
Διαβάστε στο τεύχος Νοεμβρίου Δεκεμβρίου που κυκλοφορεί άρθρο του κ. Στ. Διαμαντή για τις ασθένειες της καστανιάς.
