Κλαδέματα, οργανικό λίπασμα, ζωοτροφές: Τα απόβλητα του πρωτογενούς τομέα τελικά δεν είναι απόβλητα. Με τη βοήθεια της κυκλικής οικονομίας θα μπορούσαν να επανενταχθούν στην οικονομία με κάποια άλλη μορφή, ακόμα και ως βιοενέργεια, δίνοντας λύσεις σε ζητήματα που απασχολούν πολλές ημιαστικές και αγροτικές περιοχές της χώρας.
Οι κ. Μαίρη Πλατή και Μαρία Τσάκωνα, υπεύθυνη διαχείρισης και ειδική συνεργάτιδα αντίστοιχα του LIFE IP CEI Greece, του Υπουργείου Περιβάλλοντος & Ενέργειας, μας μιλούν για την αξιοποίηση των αγροδιατροφικών αποβλήτων στην Ελλάδα.
Συνέντευξη στην Κατερίνα Λαδοπούλου
– Ποιες είναι οι πιο κοινές μορφές αποβλήτων που παράγονται στον αγροδιατροφικό τομέα στην Ελλάδα;
Μαρία Τσάκωνα: Στην Ελλάδα, σημαντικές πηγές οργανικών αποβλήτων αποτελούν η γεωργία, η κτηνοτροφία και η βιομηχανία τροφίμων. Τα γεωργικά απόβλητα περιλαμβάνουν κυρίως υπολείμματα φυτών, όπως κλαδέματα, άχυρα, φύλλα και μη εμπορεύσιμα φρούτα ή λαχανικά.
Στον κτηνοτροφικό τομέα, τα βασικά απόβλητα είναι η κοπριά και τα υγρά εκτροφής από βοοειδή, αιγοπρόβατα, χοίρους και πουλερικά, τα οποία συχνά συνοδεύονται από υγρά απόβλητα σταβλισμού. Σε αυτά προστίθενται τα ζωικά υποπροϊόντα, όπως νεκρά ζώα ή μη εδώδιμα μέρη, καθώς και υπολείμματα γαλακτοπαραγωγής, με κυριότερο το τυρόγαλα που απορρίπτεται από τις τυροκομικές μονάδες.
Από τη βιομηχανία τροφίμων και μεταποίησης προκύπτουν απόβλητα υψηλού ρυπαντικού φορτίου. Τα ελαιοτριβεία παράγουν ελαιοπυρήνα και κατσίγαρο, που έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις διαχείρισης, ενώ τα τυροκομεία απορρίπτουν τυρόγαλα και λιπαρές ουσίες. Σημαντικά απόβλητα προέρχονται επίσης από σφαγεία (στερεά και υγρά), από οινοποιεία (στέμφυλα και οινολάσπες), αλλά και από μονάδες επεξεργασίας φρούτων, λαχανικών και αρτοσκευασμάτων ή από τη συσκευασία και αποθήκευση τροφίμων.
– Υπάρχουν λύσεις κυκλικής οικονομίας για τη διαχείριση των εν λόγω αποβλήτων;
Μαρία Τσάκωνα: Η κομποστοποίηση αποτελεί λύση για φυτικά υπολείμματα και κοπριές, ενώ η παραγωγή βιοαερίου είναι ιδανική για υγρά και οργανικά φορτία, όπως το τυρόγαλα ή τα απορρίμματα φρούτων. Μη εμπορεύσιμα προϊόντα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ζωοτροφή, ενώ απόβλητα όπως η ελαιοπυρήνα δύνανται να αξιοποιηθούν ενεργειακά.
Η ορθή αξιοποίηση των αγροδιατροφικών αποβλήτων μπορεί να μετατρέψει τα οργανικά υπολείμματα από πρόβλημα σε πολύτιμο πόρο, ενισχύοντας τη βιώσιμη γεωργία, την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας και τη μετάβαση προς ένα πιο κυκλικό και ανθεκτικό διατροφικό σύστημα.
– Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση διαχείρισης των αγροδιατροφικών αποβλήτων στην Ελλάδα, και ποιες οι βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε;
Μαρία Τσάκωνα: Τα απόβλητα αγροδιατροφικού τομέα στην Ελλάδα θα μπορούσαν να αποτελέσουν πολύτιμο πόρο στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας. Ωστόσο, τα ελλιπή στοιχεία για τις ποσότητες και τη σύνθεσή τους δυσχεραίνουν τη χάραξη στοχευμένης πολιτικής.
Σε επίπεδο πρακτικής, τα απόβλητα σπάνια διαχωρίζονται στην πηγή, ενώ η αξιοποίησή τους μέσω τεχνολογιών όπως είναι η κομποστοποίηση ή η παραγωγή βιοαερίου περιορίζεται σε μεμονωμένες περιπτώσεις. Οι περισσότερες οργανικές ροές είτε απορρίπτονται ανεξέλεγκτα στο περιβάλλον, είτε εναποτίθενται σε αγροτεμάχια χωρίς καμία επεξεργασία, γεγονός που προκαλεί σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως ρύπανση των υπόγειων υδάτων και εκπομπές μεθανίου.
Η ορθή διαχείριση των αγροδιατροφικών αποβλήτων συχνά δυσχεραίνεται από τον κατακερματισμό της παραγωγής και την περιορισμένη διάχυση τεχνογνωσίας σε τοπικό επίπεδο. Επίσης, η χαμηλή αξία των παραγόμενων προϊόντων όπως είναι το κομπόστ ή το υποπροϊόν αναερόβιας χώνευσης (digestate), σε συνδυασμό με την απουσία οργανωμένης αγοράς, αποθαρρύνει τις επενδύσεις.
– Ποιος είναι ο ρόλος των τοπικών αρχών ως προς τη βιώσιμη διαχείριση και αξιοποίηση των αποβλήτων αυτών;
Μαίρη Πλατή: Οι τοπικές αρχές –δήμοι και περιφέρειες– διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην εφαρμογή πολιτικών σε τοπικό επίπεδο. Έχουν τη δυνατότητα να εντοπίσουν τις πηγές παραγωγής αποβλήτων, να οργανώσουν χωριστή συλλογή αγροδιατροφικών αποβλήτων (π.χ. από κτηνοτρόφους, αγρότες, συσκευαστήρια κλπ.), να συμμετέχουν ή να συντονίζουν διαδημοτικά σχήματα διαχείρισης, και να διευκολύνουν τη χωροθέτηση μονάδων μικρής κλίμακας.
Οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) μπορούν επίσης να προχωρήσουν σε συμπράξεις με αγροτικούς συνεταιρισμούς ή ιδιωτικούς φορείς, προσφέροντας γη, υποδομές ή τεχνική στήριξη για τη δημιουργία αποκεντρωμένων μονάδων.
Επιπλέον, η τοπική αυτοδιοίκηση έχει κομβικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση των παραγωγών και του κοινού, καθώς και στην παρακολούθηση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων διαχείρισης. Η ύπαρξη Περιφερειακών Σχεδίων Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) δίνει τη δυνατότητα στις περιφέρειες να εντάξουν συγκεκριμένες δράσεις για τον αγροδιατροφικό τομέα και να αναδείξουν τη σημασία των οργανικών ροών στην επίτευξη των τοπικών και εθνικών στόχων για την κυκλική οικονομία.
Τέλος, η εφαρμογή της ευρωπαϊκής Οδηγίας για τη χωριστή συλλογή βιοαποβλήτων έως το 2025, οι πολιτικές πράσινης μετάβασης στον αγροτικό τομέα, καθώς και τα νέα χρηματοδοτικά εργαλεία, προσφέρουν μια μοναδική ευκαιρία μετασχηματισμού.
– Τι είναι το έργο LIFE IP CEI Greece “Circular Greece” στο οποίο εντάσσονται δράσεις ενημέρωσης προς τους αγρότες αλλά και προς την τοπική αυτοδιοίκηση; Ποιοι είναι οι στόχοι του;
Μαίρη Πλατή: Το ολοκληρωμένο έργο LIFE-IP CEI-Greece «Εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στην Ελλάδα», είναι συνολικού προϋπολογισμού 15,93 εκ. ευρώ, και συγχρηματοδοτείται από το πρόγραμμα LIFE της Ευρωπαϊκής Ένωσης και από το Πράσινο Ταμείο. Συμμετέχουν σε αυτό 19 στρατηγικοί εταίροι, συντονίζεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας, έχει διάρκεια 8 έτη με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης έως τον Οκτώβριο 2027, και φιλοδοξεί να συμβάλει στην υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων, του Εθνικού Προγράμματος Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων και της Εθνικής Στρατηγικής για την Κυκλική Οικονομία.
Με το έργο αυτό αναδεικνύεται μια νέα αντίληψη στον τομέα των αποβλήτων, στη βάση των αρχών της κυκλικής οικονομίας, με αλλαγή συμπεριφοράς για την αύξηση του κύκλου ζωής των προϊόντων, τη μετατροπή των αποβλήτων σε πόρους και την αποτελεσματική εφαρμογή της νομοθετικής δέσμης μέτρων για τα απόβλητα.
– Ποιες είναι οι δράσεις του προγράμματος που στοχεύουν στην βελτίωση της διαχείρισης των αγροδιατροφικών αποβλήτων στη χώρα;
Μαίρη Πλατή: Στο πλαίσιο του έργου υλοποιείται δράση για την ανάπτυξη τοπικών ή/και περιφερειακών συμμαχιών, για τη διαχείριση αποβλήτων του τομέα αγροδιατροφής μέσα από προσδιορισμό πιθανών συμμαχιών, ανάπτυξη Σχεδίων Διαχείρισης Αποβλήτων Αγροδιατροφής και παρακολούθηση της κατάστασης ωρίμανσής τους.
Η μετατροπή αποβλήτων σε προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας είναι ο υψηλότερος στόχος της δράσης. Αναγνωρίζοντας ως ρεύμα υψηλού δυναμικού κυκλικότητας τα βιοαποδομήσιμα απόβλητα της γεωργοκτηνοτροφίας και της αγροβιομηχανίας, υιοθετείται η ανάπτυξη συμμαχιών με σκοπό:
α) Την προώθηση και διάδοση της εφαρμογής της κυκλικής βιοοικονομίας σε τοπικό επίπεδο.
β) Την ενεργή συμμετοχή της τοπικής κοινότητας σε μια ολοκληρωμένη διαχείριση των αποβλήτων και στην αξιοποίησή τους ως βιολογικού πόρου.
Από τα παραπάνω αναμένεται ένας θετικός συνολικός αντίκτυπος στο περιβάλλον, στην ανθρώπινη υγεία, στην οικονομία και στην κοινωνία. Ως εκ τούτου διερευνώνται πιθανές συμμαχίες και αξιοποιείται η ακαδημαϊκή κοινότητα σε συνέργειες, αποσκοπώντας στην καινοτομία των προτεινόμενων λύσεων σε τοπικό επίπεδο με νέες ιδέες για αξιοποίηση των αποβλήτων.
Έχουν συναφθεί έως σήμερα αρκετές εθελοντικές συμφωνίες με δήμους, οι οποίες θα προσφέρουν βιώσιμες λύσεις και μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τις αγροτικές δραστηριότητες. Παράλληλα, μέσω της ανάπτυξης υποδομών διαχείρισης αποβλήτων αγροδιατροφικών προϊόντων, θα δημιουργηθούν και νέες θέσεις εργασίας.
