Το να είσαι βιολογικός παραγωγός στην Ελλάδα του 2024 είναι ένα δύσκολο εγχείρημα. Η διαρκής άνοδος του κόστους έχει μάλλον αποτρεπτικό χαρακτήρα για όσους επιχειρούν σήμερα στον αγροδιατροφικό τομέα. Όχι όμως και για τον κ. Θωμά Μόσχο που έχει λάβει το ευρωπαϊκό βραβείο του καλύτερου άνδρα βιοκαλλιεργητή για το 2023.
Ο Θωμάς συνεχίζει το «από πάππου προς πάππου» επάγγελμα του κτηνοτρόφου, έχοντας όμως και τη θέση του τεχνικού συμβούλου στο Σύνδεσμο Ελληνικής Κτηνοτροφίας. Αφού σπούδασε γεωπονία στο Δασοτεχνικό Πανεπιστήμιο της Σόφιας στη Βουλγαρία, πήρε υποτροφία στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν της Γερμανίας, και στη συνέχεια απόκτησε πτυχίο τεχνολόγου γάλακτος από τη Γαλακτοκομική Σχολή Ιωαννίνων.
Σήμερα ο κ. Θωμάς Μόσχος, μαζί με το δίδυμο αδελφό του και κτηνίατρο κ. Χρίστο, έχει αναπτύξει τη «Φάρμα Μόσχου», διαθέτοντας κτηνοτροφική μονάδα 1.200 περίπου προβάτων (των φυλών Ασσάφ και Λακόν), 150 αιγών και ενός μικρού αριθμού αγελάδων κρεατοπαραγωγής. Τα συγκεκριμένα ζώα θρέφονται από 750 στρέμματα γης που διαθέτει η φάρμα στην Καστοριά, τα οποία σπέρνονται με τριφύλλι και καλαμπόκι.
Στο τυροκομείο της «Φάρμας Μόσχου» παράγεται από πρόβειο και γίδινο γάλα ένα μοναδικό είδος τυριού, το Κανιάκι, που πήρε το όνομά του από το βουνό Κάνιακο, όπου εκτρέφονται τα πρόβατα της φάρμας. Το διακεκριμένο πλέον Κανιάκι είναι ένα τυρί που λιώνει όπως το κασέρι, αλλά δεν απαιτεί την αντίστοιχη θερμική επεξεργασία για να παραχθεί. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κασέρι αλλά και ως ξηρός μεζές, με γεύση που μοιάζει με αυτή της γραβιέρας και της παρμεζάνας. Διατίθεται στην αγορά ως ημίσκληρο και ως καπνιστό, σε ξύλο μηλιάς και οξιάς, που ευδοκιμούν στην περιοχή. Το Κανιάκι έλαβε το χρυσό βραβείο από τα Μεσογειακά Βραβεία Γεύσης και συγκαταλέγεται στα 50 καλύτερα ελληνικά τυριά.
Επιστήμη στο χωράφι
Όπως λέει ο κ. Θωμάς Μόσχος, ο αδελφός του και ο ίδιος προσπάθησαν να συνδυάσουν το θεωρητικό υπόβαθρο που απέκτησαν από τις σπουδές τους με την εμπειρία από την καθημερινή ενασχόληση με τα χωράφια και τα κοπάδια τους. Και συνεχίζει ο κ. Μόσχος αναφέροντας τα εξής:
«Χρειάστηκαν πολλά πειράματα και υπομονή, μέχρι να δημιουργηθούν εκείνες οι συνθήκες που έφεραν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
»Οι παλιότερες γενιές αγροτών είχαν τη φιλοσοφία των σημερινών βιολογικών καλλιεργητών: Μάζευαν τα σταφύλια από το χωράφι και μετά άφηναν το κοπάδι να κοιμηθεί στο αμπέλι για να το γεμίσει κοπριά. Το ίδιο έκαναν και σε όποια χωράφια δεν απέδιδαν το προσδοκώμενο αποτέλεσμα.
»Αυτό σήμερα ονομάζεται “μοντέλο αναγεννητικής γεωργίας” και εγκαταλείφθηκε λόγω της βιομηχανικής παραγωγής και της χρήσης των τρακτέρ. Όταν όμως ένας παραγωγός οργώνει το χωράφι, διαβρώνει το έδαφος και πρέπει να το εμπλουτίζει με οργανική ουσία. Λόγω αυτού σήμερα, το 85% των χωραφιών στην Ελλάδα έχουνε οργανική ουσία κάτω από 4%, όταν τα προηγούμενα χρόνια είχαν 42%. Αυτή τη στιγμή, τη μεγαλύτερη διάβρωση την έχουν υποστεί οι νότιες χώρες, γεγονός που οφείλεται στην ξηρασία, στην ένταση του αέρα και στην άρδευση.
»Οι βόρειες χώρες είχανε πάντα καλύτερη σύνδεση της επιστήμης με την παραγωγή. Για αυτό και εφαρμόζουν συνεργατικά μοντέλα, μέσω των οποίων αξιοποιούν καλύτερα τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον πρωτογενή τομέα».
Η νέα ΚΑΠ
Ο κ. Θωμάς Μόσχος μας μίλησε και για την κοινή αγροτική πολιτική (ΚΑΠ), για την οποία μας είπε τα εξής:
«Έχει γίνει μία παρεξήγηση: Η νέα αγροτική πολιτική, όπως προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είχε στόχο τη μείωση της διάβρωσης του εδάφους και τη σωτηρία του πλανήτη, που για τους αγρότες είναι αναγκαία συνθήκη ύπαρξης. Το λάθος της Ευρώπης ήταν στη μετάβαση.
»Κληθήκαμε να εφαρμόσουμε μέσα σε ένα χρόνο όσα θα έπρεπε κανονικά να αλλάξουμε σε ένα μεταβατικό διάστημα 10 ετών. Επίσης, η περικοπή κατά 20% των επιδοτήσεων, οδήγησε στη μείωσή τους από τα 2,2 δισ. ευρώ στο 1,8 δισ.
»Πέραν του γενικού πλαισίου, υπάρχουν πολλά τεχνικά θέματα για τα οποία δεν φρόντισε το Υπουργείο, ώστε να εφαρμοστεί με επιτυχία η νέα κοινή αγροτική πολιτική.
»Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: Το monitoring είναι το σύστημα που παρακολουθεί τις εργασίες που γίνονται στα χωράφια για το είδος της καλλιέργειας που έχει σπαρθεί και που θα επιδοτηθεί. Όπως είναι στημένο το monitoring στην Ελλάδα, δεν αναγνωρίζει ενοποιημένα αγροτεμάχια. Δηλαδή, αν ένας αγρότης διαθέτει 5 αγροτεμάχια των 10 στρεμμάτων έκαστο, το σύνολο της καλλιεργήσιμης γης είναι ένα σύνολο 50 στρεμμάτων.
»Το monitoring όμως αναγνωρίζει 5 διαφορετικά αγροτεμάχια. Έτσι, βάσει αλγορίθμου, περιμετρικά κάθε αγροτεμαχίου θα πρέπει να υπάρχουν 4 μέτρα ακαλλιέργητης ζώνης. Αυτό είναι ένα σοβαρότατο πρόβλημα για τον ελληνικό κλήρο, που είναι κατακερματισμένος και μικρός.
»Όταν είχαμε ζητήσει επανειλημμένα από όλες τις τελευταίες πολιτικές ηγεσίες να συζητήσουμε για αυτά τα προβλήματα, η απάντηση που λαμβάναμε για την κοινή αγροτική πολιτική, ήταν ότι η ηγεσία γνωρίζει τα θέματα πολύ καλά και ότι δεν υπήρχε λόγος να γίνει εκτεταμένος διάλογος με όλους τους αγρότες. Αυτό άλλαξε όταν βγήκαμε στα μπλόκα. Τότε, η πολιτική ηγεσία πρόταξε το διάλογο, ώστε να λυθούν όλα τα προβλήματα».
Απουσία οράματος
Όπως μας αναφέρει ο κ. Μόσχος, η αγροτική πολιτική στην Ελλάδα πάσχει από απουσία οράματος.
«Κανείς υπουργός μέχρι σήμερα, τονίζει ο κ. Μόσχος, δεν έχει περιγράψει το στόχο του για τον αγροδιατροφικό τομέα, όταν παραλαμβάνει ένα Υπουργείο. Ουδείς έχει βάλει κάποια προτεραιότητα, με αποτέλεσμα την απουσία κεντρικής αγροτικής πολιτικής. Επιπλέον, η απουσία από πολιτικές θέσεις-κλειδιά ανθρώπων που να γνωρίζουν από αγροτική παραγωγή οδηγεί σε λανθασμένες αποφάσεις.
»Εκτός όμως από το Υπουργείο, πάσχουν και οι οργανισμοί, όπως ο Οργανισμός Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛ.Γ.Α.) και ο Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «Δήμητρα» (ΕΛ.Γ.Ο. «Δήμητρα»). Ο ΕΛ.Γ.Α., για παράδειγμα, θα αποζημιώσει έναν κτηνοτρόφο αν μία αρκούδα του φάει 5 πρόβατα· όχι όμως αν του φάει 4. Από την άλλη, οι αποζημιώσεις δεν είναι έγκαιρες, ούτε και δίκαιες. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα στη Θεσσαλία με τον Daniel: Οι αποζημιώσεις προς τους κτηνοτρόφους για τα ζώα που έχασαν υπολογίστηκαν με τιμές αναφοράς του 2013, όχι του 2023 ή του 2022.
»Όσον αφορά τους ελέγχους, ο ΕΛ.Γ.Ο. «Δήμητρα» έχει το δικαίωμα να ελέγξει μία εταιρεία, αλλά δεν έχει το δικαίωμα να της επιβάλλει πρόστιμο, ενώ κανονικά θα έπρεπε να έχει δικαίωμα να την κλείσει επιτόπου. Άρα, οι διαδικασίες είναι πολυδαίδαλες και αποσπασματικές».
Μικρά και ευέλικτα αγροτικά σχήματα
Ένα σημαντικό ζήτημα στον πρωτογενή τομέα, κατά τον κ. Μόσχο, είναι τα αγροτικά σχήματα, για τα οποία μας ανέφερε τα εξής:
«Έχουμε πολύ μεγάλη απόκλιση από τα άλλα κράτη στα συνεργατικά σχήματα. Από τη μία δεν επιδιώκεται από την κεντρική πολιτική ηγεσία η οργάνωση σε μεγάλους συνεταιρισμούς, όπως ισχύει στο εξωτερικό, ενώ από την άλλη δεν επιτρέπεται η δημιουργία ολιγομελών συνεταιριστικών σχημάτων. Αυτή τη στιγμή το όριο για την ίδρυση ενός συνεταιρισμού είναι τα 21 μέλη.
»Λύση θα ήταν η δημιουργία μικρών και ευέλικτων συνεταιρισμών, που θα μπορούσαν αργότερα να συνεννοηθούν με άλλους δημιουργώντας μεγαλύτερα σχήματα. Θα έπρεπε να επιτρέπεται η ίδρυση μίας ομάδας παραγωγών ή ενός συνεταιρισμού με ελάχιστο όριο τα 3 άτομα.
»Αυτό επίσης που απουσιάζει παντελώς είναι η εκπαίδευση. Είναι αναγκαία η διεξαγωγή βιωματικών σεμιναρίων στους αγρότες και στους κτηνοτρόφους, για να αντιληφθούν τι σημαίνει συνεργασία.
Η διάκριση
Τέλος, ο κ. Μόσχος μας μίλησε για το πώς η «Φάρμα Μόσχου» κατάφερε να ξεχωρίσει μεταξύ χιλιάδων Ευρωπαίων βιολογικών παραγωγών αποσπώντας το πρώτο βραβείο:
«Αυτή τη στιγμή, μας είπε ο βραβευμένος παραγωγός, έχουμε εφαρμόσει στη φάρμα πολλές καινοτομικές μεθόδους και πρακτικές που είδαμε πώς λειτουργούν σε επιχειρήσεις εκτός Ελλάδας, μετά από ταξίδια που κάναμε στο εξωτερικό. Για παράδειγμα, στα χωράφια μας κάνουμε απευθείας σπορά, όπου το επιτρέπουν οι συνθήκες. Δεν χρησιμοποιούμε τρακτέρ για να οργώσουμε το έδαφος, κι έτσι περιορίζουμε τη διάβρωσή του.
»Εφαρμόζουμε επίσης γεωργία ακριβείας μέσω GPS και δορυφορικών εικόνων, ώστε να ελέγχουμε την απόδοση των χωραφιών και το δείκτη βλάστησης του εδάφους. Αν υπάρξει πρόβλημα σε κάποιο σημείο το γνωρίζουμε βάσει ψηφιακών χαρτών, οπότε ρίχνουμε στοχευμένα σε εκείνα τα σημεία κοπριά από τα ζώα μας.
»Ποτίζουμε με εφαρμογή στο κινητό σε συνεργασία με εταιρεία από τη Βουλγαρία. Η συγκεκριμένη εφαρμογή μάς ενημερώνει για την ποσότητα νερού άρδευσης και την υγρασία του εδάφους, ώστε να ρυθμίζουμε με χρονοδιακόπτη την ταχύτητα και τη συχνότητα ποτίσματος, καθώς και τη λίπανση, αν χρειαστεί.
»Επίσης, επιδιώκουμε να εφαρμόζουμε όσο το δυνατόν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τα ζώα μας, με τη βοήθεια ανεμιστήρων και αισθητήρων ποιότητας αέρα που καταγράφουν το διοξείδιο του άνθρακα που παράγεται. Με αυτό τον τρόπο περιορίζουμε την υγρασία και προστατεύουμε τα ζώα μας από ασθένειες.
»Έχουμε εγκαταστήσει ειδικές ποτίστρες, για να πίνουν λίγα ζώα νερό κάθε φορά. Με αυτό τον τρόπο το νερό παραμένει φρέσκο και δεν δημιουργούνται βακτήρια που να επηρεάζουν την υγεία του κοπαδιού.
»Τέλος, κάνουμε γενετική βελτίωση και φροντίζουμε ώστε τα προϊόντα που παράγουμε να διανύουν μικρές αποστάσεις. Συγκεκριμένα, το γάλα μας διανύει μία απόσταση ενός χιλιομέτρου για να φτάσει στο τυροκομείο μας, ενώ το 80% των παραγόμενων προϊόντων μας πωλείται στην Καστοριά, δηλαδή σε απόσταση 13 χιλιομέτρων από τη φάρμα».
