Οι διατροφικές ανάγκες μας σε ιχθυοειδή αναμένεται να ικανοποιούνται στο μέλλον σε μεγάλο βαθμό από τις υδατοκαλλιέργειες, δεδομένου ότι σε θάλασσες όπως είναι η Μεσόγειος, η υπεραλίευση έχει οδηγήσει σε αισθητή μείωση των πληθυσμών των ιχθύων. Ωστόσο οι παράκτιες υδατοκαλλιέργειες αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα, όπως αργό ρυθμό ανάπτυξης των ψαριών, υψηλά ποσοστά θνησιμότητας, κατά τόπους υπερκάλυψη των παράκτιων ζωνών κ.ά.
Τα ζητήματα αυτά οδηγούν στην ανάγκη ταχύτερης διερεύνησης των υδατοκαλλιεργειών ανοιχτής θαλάσσης, οι οποίες φαίνεται πώς έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα συγκριτικά με τις παράκτιες.
Για το ζήτημα αυτό μιλήσαμε με τον πρύτανη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου κ. Ιωάννη Χατζηγεωργίου, καθηγητή της Σχολής Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών στον Τομέα Θαλάσσιων Κατασκευών, ο οποίος μας παρέθεσε τα αποτελέσματα του προγράμματος «MATISSE», που αφορούσε μελέτη για την επάρκεια νέων υλικών διχτυών για την κατασκευή ιχθυοκλωβών ανοιχτής θαλάσσης, με αριθμητική και πειραματική διερεύνηση σε συνθήκες πραγματικής φόρτισης.
Το έργο «ΜATISSE» του ΕΜΠ
Η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και η ανάγκη για πρωτεΐνες ήταν βασικές παράμετροι που στάθηκαν αφορμή για αναζήτηση λύσεων στις υδατοκαλλιέργειες ανοιχτής θαλάσσης» μας επισήμανε ο κ. Χατζηγεωργίου, και συνέχισε:
«Στις υφιστάμενες υδατοκαλλιέργειες, οι ιχθυοκλωβοί είναι συνήθως εγκατεστημένοι κοντά στην ακτή. Αυτό έχει δημιουργήσει κορεσμό, που σε συνδυασμό με την ανάγκη αύξησης της παραγωγής, οδηγεί στην ανάγκη εγκατάστασης τέτοιου είδους συστημάτων στην ανοιχτή θάλασσα.
»Το έργο «ΜATISSE» που εκπόνησε το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) ήταν μία προκαταρκτική σχεδίαση και μελέτη του υλικού για το σχεδιασμό ενός προτύπου ιχθυοκλωβού, δηλαδή ενός μοντέλου, υπό κλίμακα, με βάση κάποιους κανόνες προσομοίωσης που ακολουθούνται στην υδροδυναμική. Ένα τέτοιο μοντέλο κατασκευάστηκε και δοκιμάστηκε για την υδροδυναμική του συμπεριφορά, υπό την επίδραση ρεύματος. Αυτό επιτεύχθηκε με την κίνησή του με πρόσω ταχύτητα σε πειραματική δεξαμενή του Εργαστηρίου Ναυτικής Υδροδυναμικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο».
Όπως μας αναφέρει ο κ. Χατζηγεωργίου, αυτό που μελετήθηκε ήταν η βέλτιστη λύση όσον αφορά το υλικό των διχτυών, λόγω των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών που θα έπρεπε να έχουν σε σχέση με την αντοχή τους σε συνθήκες ανοιχτής θάλασσας και με την οικονομία που θα πρέπει να επιτελεστεί.
«Ο χαλκός, που είναι ένα πολύ καλό υλικό διχτυών, είναι πολύ ακριβός, ανέφερε ο κ. Χατζηγεωργίου. Οπότε η χρήση εναλλακτικών υλικών όπως είναι το νάιλον θα μπορούσε να είναι μία καλή και οικονομική επιλογή.
»Στην ανοιχτή θάλασσα, υπάρχουν κύματα και ρεύματα, με αποτέλεσμα το σύστημα να κινείται συνεχώς εξαιτίας της δράσης των θαλάσσιων κυματισμών, που είναι ένα δυναμικό φαινόμενο. Επομένως θα πρέπει τα δίχτυα να ανταποκρίνονται στις επικρατούσες συνθήκες χωρίς να υπάρχει προβληματισμός για την ανθεκτικότητά τους.
»Μια άλλη σημαντική συνθήκη που έπρεπε να λάβουμε υπόψη είναι ότι στον ελλαδικό χώρο έχουμε διάφορες ιδιαιτερότητες σε σχέση με την τοπογραφία του πυθμένα, με τα βάθη του νερού κλπ., σε αντίθεση με χώρες όπως η Νορβηγία, που είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας».
Πλεονεκτήματα υδατοκαλλιεργειών ανοιχτής θαλάσσης
Τα πλεονεκτήματα στις υδατοκαλλιέργειες ανοιχτής θαλάσσης είναι η μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος από τις ακτές και η αποσυμφόρησή τους. Στην ανοιχτή θάλασσα υπάρχουν κύματα και ρεύματα που μπορούν να προκαλέσουν το φυσικό καθαρισμό, ενώ οι κλωβοί είναι μεγαλύτερης διαμέτρου και μεγέθους. Αυτό προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα, όπως δυνατότητα αυξημένης παραγωγής διαφορετικών ειδών ψαριών, μείωση της θνησιμότητας των ψαριών, μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα κ.ά.
«Στην Ελλάδα, θα πρέπει αυτές οι κατασκευές να βρίσκονται μακριά από την ακτή, αλλά σε προσβάσιμες αποστάσεις από αυτήν, ώστε να γίνεται εύκολα η μεταφορά των παραγόμενων ιχθύων. Θα πρέπει επίσης να υπάρχουν παράκτιες εγκαταστάσεις αποθήκευσης των ψαριών, πριν τη μεταφορά τους, και να γίνεται χρήση σκαφών ειδικού σκοπού, ώστε να μεταφέρουν τα ψάρια. Εν ολίγοις πρέπει να δημιουργηθεί μία οικονομία κλίμακας».
Τα επόμενα βήματα
«Στόχος σε ένα ερευνητικό έργο, επισημαίνει ο κ. Χατζηγεωργίου, είναι η καταγραφή των αποτελεσμάτων και η σύνδεση της επιστήμης με την επιχειρηματικότητα, ώστε στο μέλλον οι ιχθυοκλωβοί ανοιχτής θαλάσσης να αξιοποιηθούν εμπορικά, δίνοντας λύση στο ζήτημα της επισιτιστικής επάρκειας σε πρωτεΐνη στον πληθυσμό.
»Στο πλαίσιο αυτό, η μελέτη για την αξιοποίηση εναλλακτικών διχτυών συνεχίζεται με ένα πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από το Πράσινο Ταμείο, στο οποίο διερευνάται η κατασκευή ενός μοντέλου που θα τοποθετηθεί στην ανοιχτή θάλασσα για τη μελέτη και καταγραφή της συμπεριφοράς του.
»Επίσης διερευνάται η χρήση εναλλακτικών διχτυών που θα προέλθουν από ανακύκλωση υφιστάμενων πλαστικών διχτυών υδατοκαλλιέργειας μετά από επεξεργασία».
Τα πειράματα από τον πρότυπο ιχθυοκλωβό θα βοηθήσουν στην αξιολόγηση εναλλακτικών υλικών που αναμένεται να υιοθετηθούν στην κατασκευή ιχθυοκλωβών, από μονάδες υδατοκαλλιέργειας εντός κι εκτός Ελλάδας.
Τα πλαστικά δίχτυα υπάγονται στην ευρωπαϊκή Οδηγία για τα πλαστικά μίας χρήσης, που ενσωματώθηκε και στην ελληνική νομοθεσία το 2021.
Στο πλαίσιο αυτό, τα αποτελέσματα της έρευνας για την έως τώρα διαχείριση των διχτυών, καθώς και η μεθοδολογία που θα αναπτυχθεί για την ανάπτυξη διεργασιών και μεθόδων ανακύκλωσης των διχτυών, μπορούν να αξιοποιηθούν σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, τόσο από τους παραγωγούς όσο και από τις μονάδες ανακύκλωσης.