Γράφει ο δρ. Μωχάμεντ Νταράουσε, επιστημονικός σύμβουλος οργανώσεων βαμβακοπαραγωγών, τέως προϊστάμενος του Εθνικού Κέντρου Βάμβακος
Η άρδευση θεωρείται ο σημαντικότερος παράγοντας για σωστή διαχείριση της καλλιέργειας βαμβακιού, διότι επηρεάζει την παραγωγή, την ποιότητα και την πρωιμότητα, καθώς επίσης τις εισροές και το κόστος παραγωγής.
Το βαμβάκι συμπεριφέρεται ως πολυετής θάμνος, διαθέτοντας ευαίσθητο αισθητήρα για τον έλεγχο της διαθεσιμότητας του νερού. Ανάλογα, λοιπόν, με τη διαθεσιμότητα του νερού, ρυθμίζει τη βλαστική ανάπτυξη, την καρποφορία, την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και τη διάρκεια του κύκλου (όψιμη ή πρώιμη παραγωγή). Το βαμβάκι έχει ανάγκη σε νερό, αλλά η προσαρμογή του σε ξηροφυτικές συνθήκες του παρέχει μια διαφοροποίηση σε σχέση με άλλα φυτά (σχήμα 1).
Για να πετύχουμε σωστή άρδευση σε ποσότητα και συχνότητα, πρέπει να γνωρίζουμε τον τύπο εδάφους, την υδατοχωρικότητα του εδάφους και τις ανάγκες της καλλιέργειας στα διάφορα στάδια ανάπτυξης. Για παράδειγμα, τα ελαφρά αμμώδη εδάφη που έχουν γρήγορη αποστράγγιση χρειάζονται συχνότερη άρδευση με μικρότερες δόσεις. Αντιθέτως, στα βαριά αργιλώδη εδάφη που έχουν μικρή και αργή αποστράγγιση η άρδευση γίνεται με μεγαλύτερη ποσότητα και με μικρότερη συχνότητα (πιο αργά). Τα μέσης σύστασης ιλυοπηλώδη ή πηλώδη εδάφη είναι σε μια ενδιάμεση κατάσταση.
Η συνολική κατανάλωση νερού (εξατμισοδιαπνοή) σε όλο τον κύκλο του βαμβακιού είναι περίπου 600-700 κυβικά ανά στρέμμα, ανάλογα με την περιοχή και τις κλιματολογικές συνθήκες. Στα πρώτα στάδια ανάπτυξης, μέχρι την εμφάνιση χτενιών, η κατανάλωση νερού είναι πολύ μικρή (περίπου 1-3 κυβικά ανά στρέμμα και ημέρα).
Μετά την εμφάνιση χτενιών, η κατανάλωση νερού αυξάνεται σταδιακά, και φτάνει στο μέγιστο στην ανθοκαρποφορία (περίπου 10 κυβικά ανά στρέμμα και ημέρα). Στη συνέχεια, με την ωρίμανση της καλλιέργειας μειώνεται σταδιακά.
Δυστυχώς, η άρδευση στο βαμβάκι γίνεται μέχρι σήμερα εμπειρικά, χωρίς γνώσεις των απαιτήσεων της καλλιέργειας. Σήμερα υπάρχει διαθέσιμη τεχνολογία που μπορεί να βοηθήσει τον παραγωγό στον προγραμματισμό της άρδευσης: Οι μετεωρολογικοί σταθμοί παρέχουν πληροφορίες για την υγρασία του εδάφους σε διάφορα βάθη και για την απώλεια νερού (εξατμισοδιαπνοή) ανά ημέρα, ενώ ορισμένοι σταθμοί παρέχουν προσαρμοσμένες συστάσεις για τη βελτιστοποίηση της άρδευσης.
Στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης μπορούμε να εφαρμόσουμε ελεγχόμενη μειωμένη άρδευση για καλύτερη ανάπτυξη του ριζικού συστήματος σε όγκο και βάθος και αξιοποίηση του νερού στα επόμενα στάδια.
Υπερβολική άρδευση
Η υπερβολική άρδευση έχει αρνητικές συνέπειες:
1) Μικρότερη παραγωγή λόγω αναβλάστησης.
2) Χαμηλότερη ποιότητα και αυξημένες ξένες ύλες.
3) Όψιμη καλλιέργεια που θέτει την παραγωγή και την ποιότητα σε ρίσκο.
4) Αυξημένη ανάγκη χρήσης πρόσθετων χημικών σκευασμάτων (pix και αποφυλλωτικών).
5) Αυξημένη πιθανότητα εντομολογικών ασθενειών και προσβολών (από μύκητες και βακτήρια).
Όλα αυτά συνεπάγονται αυξημένο κόστος, μικρότερη παραγωγή και χαμηλότερη ποιότητα. Το ζητούμενο σήμερα είναι η εισαγωγή της τεχνολογίας στην άρδευση, κυρίως για τη Θεσσαλία, για μείωση της χρήσης του νερού (λόγω των λιγοστών αποθεμάτων νερού) αλλά και για μείωση του κόστους.
Λίπανση στο βαμβάκι
Η λίπανση πρέπει να γίνεται μόνο ύστερα από χημική και μηχανική ανάλυση του εδάφους, σύμφωνα με τις οδηγίες που δίνονται από τα εργαστήρια αλλά και σύμφωνα με το ύψος της παραγωγής. Δυστυχώς, όπως συμβαίνει στην άρδευση, η λίπανση γίνεται πολλές φορές χωρίς τις παραπάνω προϋποθέσεις.
Γενικά το βαμβάκι αποσπά αρκετά μικρότερες ποσότητες θρεπτικών στοιχείων από το έδαφος σε σχέση με άλλα φυτά, διότι το σύσπορο που απομακρύνεται από το έδαφος περιέχει 40% ίνες, οι οποίες δεν έχουν θρεπτικά στοιχεία.
Η υπερβολική λίπανση οδηγεί σε ανταγωνισμό μεταξύ των στοιχείων, σε διατάραξη της χημικής ισορροπίας και σε μείωση της ικανότητας ανταλλαγής κατιόντων (ΙΑΚ), και γενικά δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο στην αφομοιωσιμότητα των στοιχείων.
Βέβαια υπάρχουν βιοτεχνολογικά προϊόντα (φυσικά) που έχουν ως βάση τα βακτήρια και μπορούν να αποκαταστήσουν την ισορροπία μεταξύ στοιχείων, να αυξήσουν την οργανική ύλη απελευθερώνοντας τα δεσμευμένα στοιχεία στο έδαφος, και να διορθώσουν το pH.
Το άζωτο (N) είναι σημαντικό δομικό στοιχείο, κυρίως για τη βλαστική ανάπτυξη, και ενισχύει την παραγωγή. Είναι επίσης σημαντικό για την ανάπτυξη του σπόρου που αποτελεί περίπου το 60% του βάρους του σύσπορου. Όμως, η υπερβολική λίπανση με αζωτούχα, σε συνδυασμό με την υπερβολική υγρασία εδάφους, οδηγεί σε όψιμη καλλιέργεια και σε ρίσκο όσον αφορά την παραγωγή και την ποιότητα.
Το κάλιο (K) είναι πολύ σημαντικό στοιχείο, διότι συνοδεύει την τροφή (προϊόντα φωτοσύνθεσης) που διακινείται από τα φύλλα σε διάφορα μέρη του φυτού, κυρίως προς τα καρποφόρα όργανα. Όταν η ταχύτητα απορρόφησης καλίου από το έδαφος, δεν καλύπτει τις ανάγκες των καρποφόρων οργάνων, τότε διακινείται γρήγορα από τα φύλλα προς τα καρποφόρα όργανα, δημιουργώντας εκτεταμένη τροφοπενία στα φύλλα, με έντονα συμπτώματα ξήρανσης των φύλλων. Το φαινόμενο αυτό λέγεται «σύνδρομο πρόωρης γήρανσης» και εμφανίζεται κυρίως στις πρώιμες ποικιλίες ή σε ποικιλίες ταχείας καρποφορίας. Το σύμπτωμα αυτό μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη διάγνωση με μυκητολογικές ή βακτηριακές ασθένειες. Ορισμένα εδάφη δεσμεύουν ισχυρά το κάλιο και, ενώ φαίνεται επαρκές στο έδαφος, δεν είναι αφομοιώσιμο.
Ο φώσφορος (P) είναι το τρίτο βασικό μακροστοιχείο που είναι απαραίτητο, κυρίως για την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και την ανθοφορία. Ωστόσο είναι δυσκίνητο στοιχείο, κυρίως όταν το έδαφος είναι αλκαλικό. Άλλα απαραίτητα μακροστοιχεία είναι το μαγνήσιο (Mg) και το ασβέστιο (Ca) και λιγότερο το θείο (S), τα οποία θεωρούνται δευτερεύοντα και προστίθενται στη λίπανση μόνο όταν διαπιστώνεται η έλλειψή τους.
Μία άλλη κατηγορία είναι τα ιχνοστοιχεία, όπως ο σίδηρος (Fe), ο ψευδάργυρος (Zn), το μαγγάνιο (Mn), ο χαλκός (Cu) και το βόριο (Β), τα οποία προστίθενται μόνο όταν διαπιστώνεται η έλλειψή τους.
