Τα εσπεριδοειδή αποτελούν για την Ελλάδα μία από τις βασικές αγροτικές καλλιέργειες. Για την εξέλιξη των εσπεριδοειδών, τις ποικιλίες, τη λίπανση και τους ψεκασμούς μάς μίλησε ο δρ. Βασίλειος Ζιώγας, ερευνητής Γ’ του ΕΛ.Γ.Ο. «Δήμητρα».
Τα εσπεριδοειδή είναι τα πρώτα σε εξαγωγές φρέσκα φρούτα της χώρας, με καλλιεργήσιμες εκτάσεις που καταλαμβάνουν περίπου 400.000 στρέμματα και με παραγωγή γύρω στο 1 εκατομμύριο τόνους ετησίως.
Συνέντευξη στην Κατερίνα Λαδοπούλου
Agro.tec: Ποιος είναι ο ρόλος του ΕΛ.Γ.Ο. «Δήμητρα» στη διατήρηση και ανάπτυξη των ποικιλιών των εσπεριδοειδών;
– Ο ΕΛ.Γ.Ο. «Δήμητρα» είναι εποπτευόμενος φορέας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, ο οποίος μέσω των Ινστιτούτων Αγροτικής Έρευνας πραγματοποιεί στοχευμένη έρευνα σε όλο το φάσμα της πρωτογενούς παραγωγής και της μεταποίησης, μεταξύ άλλων και στα εσπεριδοειδή. Αποτελεί επίσης έναν από τους δυο εθνικούς διατηρητές των ποικιλιών εσπεριδοειδών που είναι εγγεγραμμένες στον «εθνικό κατάλογο ποικιλιών φυτικών ειδών».
Ο προκάτοχός μου, ο ερευνητής δρ. Ευτύχης Πρωτοπαπαδάκης, αφιέρωσε τη ζωή του στα εσπεριδοειδή. Με επιμονή και έντονη επιθυμία να βοηθήσει αλλά και να προάγει τον κλάδο των εσπεριδοειδών, ο δρ. Ευτύχης Πρωτοπαπαδάκης μελέτησε ποικιλίες εσπεριδοειδών ως προς την προσαρμοστικότητα αλλά και την καλλιεργητική τους αποδοτικότητα και ποιότητα. Χάρη σε αυτόν δημιουργήθηκαν και αξιολογήθηκαν νέες ποικιλίες, όπως η ποικιλία λεμονιού «Zαμπετάκη» και το όψιμο πορτοκάλι «RO25», τα οποία βγήκαν στο εμπόριο δίνοντας πολλές δυνατότητες στους παραγωγούς εσπεριδοειδών για ενίσχυση του εισοδήματός τους.
Ο ΕΛ.Γ.Ο. «Δήμητρα», μέσω του εργαστηρίου εσπεριδοειδών που διαθέτει στο Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου και μέσω ενεργών συνεργασιών με άλλα ινστιτούτα του Οργανισμού και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, υλοποιεί ερευνητικά έργα που στοχεύουν στη χαρτογράφηση του DNA των ελληνικών ποικιλιών εσπεριδοειδών, ώστε να τεθούν ισχυρές βάσεις για τη μελλοντική δημιουργία νέων ποικιλιών (Έργο GoCitrus, www.gocitrus.gr). Ταυτόχρονα είναι σε εξέλιξη η αξιολόγηση ποικιλιών που προέκυψαν από έρευνα και διαθέτουν ανώτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά που τα αναζητά η αγορά (Έργο Limonime & CitroVar).
Agro.tec: Ποιες εξελίξεις έχουμε στον κλάδο των εσπεριδοειδών και στα είδη που παράγονται και κυκλοφορούν στην αγορά;
– Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν σημαντικές αλλαγές, οι οποίες έδωσαν νέα δυναμική στον κλάδο των εσπεριδοειδών. Οι αλλαγές αυτές σχετίζονται με τη δημιουργία νέων ποικιλιών και υποκειμένων, με την ανάπτυξη καινοτόμων καλλιεργητικών τεχνικών για την αντιμετώπιση εχθρών και ασθενειών, καθώς επίσης με την ανάπτυξη νέων συστημάτων φύτευσης για την αύξηση της στρεμματικής απόδοσης και τη μείωση του κόστους παραγωγής.
Στην Ελλάδα, το κέντρο της εσπεριδοκαλλιέργειας παραμένει το Άργος, ενώ σημαντικές εκτάσεις φυτεύονται συνεχώς στην Αιτωλοακαρνανία. Στις νέες φυτεύσεις χρησιμοποιούνται ποικιλίες που αναζητά η αγορά, ενώ η καλλιέργεια λεμονιού αρχίζει να επανακάμπτει. Είναι ανάγκη οι παραγωγοί να πληροφορηθούν για τις νέες ποικιλίες και τα είδη που υπάρχουν και που αναζητά ο καταναλωτής –όπως είναι, για παράδειγμα, τα μανταρίνια που δεν έχουν κουκούτσια και που ξεφλουδίζονται εύκολα– και να αναδιαρθρώσουν τις ποικιλίες τους, ακόμη και τις καλλιέργειές τους. Είναι επίσης ανάγκη να ενσωματώσει ο κλάδος στο παραγωγικό του σχήμα τις νέες καλλιεργητικές τεχνικές και να μειώσει τη σπατάλη πόρων, λόγω της κλιματικής κρίσης.
Ζητούμενο είναι η διαμόρφωση στρατηγικής στον κλάδο των εσπεριδοειδών παρόμοιας με τις στρατηγικές των άλλων χωρών, όπως π.χ. της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Τουρκίας, κοινό γνώρισμα των οποίων στρατηγικών είναι η ύπαρξη πολυδύναμων ερευνητικών σχημάτων που υποστηρίζουν ολιστικά τον κλάδο.
Να τονίσω ότι σε ερευνητικό επίπεδο δεν κοιτάμε μόνο την ανάγκη στη δική μας αγορά, αλλά παρακολουθούμε τις παγκόσμιες εξελίξεις. Είναι πολύ σημαντικό να δημιουργήσεις ποικιλίες και υποκείμενα που θα καλύπτουν τις ανάγκες της παγκόσμιας εσπεριδοκαλλιέργειας και θα είναι ικανές να προσφέρουν ποιοτικό προϊόν υψηλής διατροφικής αξίας.
Agro.tec: Πώς μεταφέρεται η γνώση για την καλλιέργεια μιας ποικιλίας από τον ερευνητή στον παραγωγό;
– Κατά κύριο λόγο, μέσω των τοπικών γεωπόνων ιδιωτικού και δημοσίου τομέα, αλλά και μέσω των φυτωριούχων. Όλοι οι εμπλεκόμενοι στην παραγωγική αλυσίδα θα πρέπει να είναι ορθά ενημερωμένοι και σε θέση να αξιολογήσουν τα δεδομένα του κάθε παραγωγού, προκειμένου να του παρέχουν ορθή γεωργική συμβουλή.
Για παράδειγμα, υπάρχουν υποκείμενα τα οποία δεν ανέχονται τα αλκαλικά εδάφη με υψηλό pH, με αποτέλεσμα αν επιλεγεί ακατάλληλο υποκείμενο αυτό να ζημιώσει την παραγωγικότητα της ποικιλίας (χλωρώσεις σιδήρου). Αυτά είναι λάθη που θα τα επωμιστεί ο παραγωγός. Για αυτό πρέπει να υπάρχουν αναλύσεις και σωστές συμβουλές, βασισμένες σε επιστημονικά δεδομένα.
Ένα άλλο θέμα είναι το πιστοποιημένο πολλαπλασιαστικό υλικό, που δηλώνει ότι το δέντρο που θα φυτευτεί ανήκει πράγματι στην ποικιλία που αναγράφει και είναι απαλλαγμένο από φυτοπαθογόνα. Αυτό επιβεβαιώνεται από το μπλε καρτελάκι που έχει κάθε πιστοποιημένο δέντρο κατά την πώλησή του. Η τιμή του όμως σαφώς είναι υψηλότερη. Αυτό οδηγεί πολλούς παραγωγούς να επιλέγουν μη πιστοποιημένα δέντρα, με χαμηλότερη τιμή, με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε αστοχίες και πάντα να υπάρχει ο κίνδυνος εξάπλωσης μολυσμάτων αγρού.
Agro.tec: Με ποιους τρόπους γίνεται η λίπανση στα εσπεριδοειδή και πόσο μπορούν να εφαρμοστούν σύγχρονες τεχνολογίες σε αυτό το κομμάτι;
– Η λίπανση στα εσπεριδοειδή είναι από τις κύριες καλλιεργητικές εργασίες, η οποία μάλιστα δύναται να συνδυαστεί και με την άρδευση. Τονίζεται ότι δεν πρέπει να χορηγούνται λιπάσματα στον αγρό χωρίς την ύπαρξη προηγούμενης ανάλυσης εδάφους και φυλλοδιαγνωστικής. Οι αναγκαίες ποσότητες ανά δέντρο και συγκεκριμένο αγροτεμάχιο καθορίζονται βάσει αναλύσεων, και πάντα με τη συμβουλή γεωπόνων για την κατάλληλη δόση, το σωστό χρόνο και τον ενδεικνυόμενο τύπο λιπάσματος.
Το λίπασμα δεν πρέπει ποτέ να τοποθετείται εκεί που είναι ο κορμός, αλλά στην προβολή της κόμης του δέντρου, προκειμένου να φτάσει στα μικρά ριζικά τριχίδια που απορροφούν τα θρεπτικά στοιχεία.
Μετά τη ρίψη του λιπάσματος πρέπει να γίνει ενσωμάτωση, για απορρόφηση από το ριζικό σύστημα. Το δέντρο, λαμβάνοντας το λίπασμα θα πρέπει να είναι και σε θέση να το αξιοποιήσει. Άρα, η εποχή εφαρμογής παίζει πάρα πολύ μεγάλο ρόλο. Αν το λίπασμα χορηγηθεί σε λανθασμένη εποχή, τότε το δέντρο δεν θα είναι σε θέση να το απορροφήσει όταν το έχει ανάγκη, προκειμένου να ολοκληρώσει τις μεταβολικές του διεργασίες και τις ανάγκες των βλαστικών του σταδίων –για νέα βλάστηση, άνθος, καρπόδεση και ωρίμανση.
Πέραν της υδρολίπανσης, κατά την οποία τα λιπάσματα χορηγούνται μέσω του αρδευτικού συστήματος, τα λιπάσματα σε ειδικές περιπτώσεις δύναται να χορηγηθούν και μέσω του φυλλώματος για πιο άμεση απορρόφηση και αντιμετώπιση σοβαρών τροφοπενιών, κυρίως σιδήρου. Η καλλιέργεια θέλει συνεχή παρακολούθηση. Όταν παρατηρηθούν τροφοπενίες, όπως έλλειψη σιδήρου, καλίου, ψευδαργύρου ή μαγνησίου, τότε μια διαφυλλική επέμβαση μπορεί να δώσει άμεσα στο δέντρο το στοιχείο που του λείπει.
Agro.tec: Οι βιοδιεγέρτες είναι αναγκαίοι για τα εσπεριδοειδή;
– Να σημειώσουμε ότι οι βιοδιεγέρτες δεν είναι λιπάσματα. Είναι μια ομάδα ουσιών που έχει ως ρόλο την ενεργοποίηση συγκεκριμένων μεταβολικών οδών μέσα στο δέντρο, προκειμένου το δέντρο να ανταπεξέλθει σε επερχόμενες ή υφιστάμενες βιοτικές ή αβιοτικές καταπονήσεις.
Υπάρχουν πολλές κατηγορίες βιοδιεγερτών, όπως για παράδειγμα οι υδρολυόμενες πρωτεΐνες, μείγμα αμινοξέων, χουμικά οξέα, βιταμίνες, συμβιωτικοί μικροοργανισμοί, ανόργανες ουσίες, όπως το πυρίτιο ή το τιτάνιο. Όταν κομποστοποιούμε κάποια προϊόντα φυτικής προέλευσης, προκύπτουν υγρά με χουμικά οξέα. Αυτά βοηθούν στην ανάπτυξη του δέντρου, καθώς δρουν ως ενεργοποιητές, στέλνοντας ενδοκυτταρικά μήνυμα που ενεργοποιούν το μεταβολισμό του φυτού. Γενικά οι βιοδιεγέρτες είναι ουσίες σε υγρή μορφή, ή σε στερεά μορφή που διαλύεται με νερό, και μπορούν να εφαρμοστούν με ψεκασμό ή και ριζοπότισμα.
Το πυρίτιο επίσης είναι σημαντικό καθώς βοηθά στην καλύτερη συνεκτικότητα του καρπού του δέντρου, εμποδίζοντας έντομα ή παθογόνα να εισβάλουν σε αυτό. Αυτά τα μόρια εισέρχονται στο κύτταρο και διεγείρουν μεταβολικές οδούς που παράγουν μεταβολίτες, όπως φαινολικά και αντιοξειδωτικές ουσίες που είναι ευεργετικές και για την οξειδωτική άμυνα του φυτού. Υπάρχουν επίσης βιοδιεγέρτες από φύκια, ενώ η νέα μεγάλη τάση είναι οι βιταμίνες, όπως οι C, Β1, Β2 και Κ3.
Agro.tec: Ποιες εποχές πρέπει να γίνονται οι καλλιεργητικές εργασίες στα εσπεριδοειδή;
– Τα περισσότερα εσπεριδοειδή βγαίνουν στο εμπόριο από το φθινόπωρο. Άρα στα τέλη Αυγούστου πρέπει να ψεκάζονται με νιτρικό κάλιο γιατί βελτιώνει την ποιότητά τους, δίνοντας έτσι καλύτερες τιμές στον παραγωγό κατά την πώληση. Σε εδάφη που τα δέντρα εμφανίζουν έντονα προβλήματα τροφοπενίας σιδήρου, θα πρέπει να χορηγούνται λιπάσματα που έχουν θείο στη σύνθεσή τους.
Στα μανταρίνια, η χορήγηση χαλκού πρέπει να γίνεται στα τέλη του χειμώνα με αρχές της άνοιξης, και επανάληψη στις αρχές φθινοπώρου για τους μύκητες. Η ζιζανιοκτονία πρέπει να γίνεται την άνοιξη για να ελευθερωθεί το έδαφος, ώστε να μπορέσουν εν συνεχεία να τοποθετηθούν τα αρδευτικά συστήματα για το πότισμα, το οποίο ξεκινά από τα τέλη Απριλίου μέχρι το Σεπτέμβρη, ανάλογα με την περιοχή. Σε κάποιες περιπτώσεις η διακοπή της άρδευσης γίνεται για να μη μεγαλώσουν πολύ οι καρποί και γίνουν μη εμπορεύσιμοι, όπως είναι οι λεγόμενες «μπόμπες» στα γκρέιπφρουτ, που δεν πρέπει να ξεπεράσουν τη διάμετρο των 10 εκατοστών.
Γενικά τα εσπεριδοειδή έχουν έναν κανόνα: θέλουν «στεγνά πόδια». Θέλουν καλά στραγγισμένο έδαφος για να αποφεύγονται σήψεις στον κορμό λόγω της φυτόφθορας.
Η αλήθεια είναι ότι κάθε είδος έχει τις ανάγκες του. Τα λεμόνια είναι εκείνα με τις μεγαλύτερες απαιτήσεις. Θέλουν λίγο νερό σε συχνές δόσεις, λίγο λίπασμα σε συχνές δόσεις, και παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευαισθησία στο κρύο. Επίσης, θέλουν κλάδεμα κάθε χρόνο, ενώ τα υπόλοιπα εσπεριδοειδή κάθε δύο. Μηχανικό κλάδεμα με δίσκους μπορούν να ανεχθούν τα εσπεριδοειδή της Ελλάδας. Ωστόσο, επειδή τα δέντρα δεν έχουν την ανάλογη διαμόρφωση (υπέρπυκνη φύτευση), οι παραγωγοί επιλέγουν να κλαδεύουν με τα ψαλίδια.
Agro.tec: Πότε πρέπει να γίνονται οι ψεκασμοί για την αντιμετώπιση των ασθενειών των εσπεριδοειδών;
– Για τις ασθένειες οι ψεκασμοί γίνονται στις αρχές του καλοκαιριού με παραφινικό λάδι, που συνδυάζεται και με οξυχλωριούχο χαλκό για την καταπολέμηση του μύκητα της καπνιάς, που προέρχεται από τις απεκκρίσεις από το έντομο του αλευρώδη που ζει επάνω στα φύλλα.
Μια ευνοϊκή συνθήκη για την ανάπτυξη του μύκητα της καπνιάς είναι οι συνθήκες υψηλής υγρασίας, καθώς και ο ελλιπής αερισμός του δέντρου λόγω εγκατάλειψης, όταν δεν πραγματοποιείται κλάδεμα. Τα δέντρα πρέπει να παρακολουθούνται για την αντιμετώπιση προσβολών από θρίπα και τετράνυχο, έντονη προσβολή του οποίου μπορεί να προκαλέσει ακόμη και αποφύλλωση.
Γενικά, όταν έχουμε τέτοιες προσβολές ψεκάζουμε, ενώ θα πρέπει να αποφεύγουμε να κάνουμε προληπτικά ψεκασμούς όταν δεν υπάρχει προσβολή.
